ارث و شرایط حقوقی آن

ارث در لغت به معنای مالی است که از شخصی  که در گذشته باشد، باقی مانده است. لذا در مورد ارث و شرایط حقوقی آن بیان برخی از اصطلاحات لازم است که به شرح ذیل به آن اشاره می­کنیم:

متوفی: کسی که فوت کرده است.

ترکه: مالی است که از متوفی باقی مانده باشد.

وارث: شخصی است که از متوفی ارث می‌برد.

نسب: ارتباط و اتصال یک شخص با شخص دیگر به واسطه ولادت شرعی.

خویشان نسبی: در مورد خویشاوند نسبس یایستی گفته شود که عبارت است از وابستگی فردی یه یک فرد دیگر که از طریق ولادت می باشد اعم از اینکه این ولادت مستقیم باشد، مانند رابطه پسر و مادر و چه با واسطه بوده باشد، مانند رابطه دو برادر که به واسطه پدر با یکدیگر خویشاوند هستند.

خویشان سببی:  هر گاه خویشاوندی بین دو شخص بر اثرازدواج به وجود آمده باشد به این نوع خویشاوندی سببی گفته می­شود مانند رابطه داماد با مادرزن یا خواهرزن.

 

حال در ادامه به این موضوع می­پردازیم که ارث و شرایط حقوقی آن چیست و چه اشخاصی به موجب نسب ارث می‌برند.

اشخاصی که به موجب نسب ارث می‌برند، شامل سه طبقه‌ هستند:

۱- طبقه اول: پدر و مادر، اولاد و اولاد اولاد.

۲- طبقه دوم: اجداد، برادر و خواهر و اولاد آنان.

۳- طبقه سوم: عمه‌ها، عموها، خاله‌ها، دایی‌ها و فرزندان آنان.

نکته مهم این است که هر گاه اشخاص طبقه اول زنده باشند، طبقه دوم ارث نخواهند برد وهمچنین در صورت زنده بودن طبقه دوم، طبقه سوم ارث نمی‌برند.

موانع ارث

اموری که مانع ارث می‌شود، شامل موارد ذیل است:

۱- قتل

اگر کسی موروث خود را به طور عمدی کشته باشد از ارث محروم خواهد شد.

۲- لعان

در لعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نخواهند برد و فرزندی نیز که مورد نفی و لعان پدر خود واقع شده است، از او ارث نمی‌برد.

در تعریف لعان باید بیان داشت که پدر، فرزندی را که در زمان زوجیت با همسرش به دنیا آمده است، را از خود نفی می‌کند و او را فرزند خود نخواهد دانست. مراسم لعان، تحت شرایطی شرعی برگزار خواهد شد که در این صورت، رابطه ارث بین فرزند و پدر به وجود نخواهد آمد.

۳- نامشروع بودن فرزند

فرزند نامشروع از پدر و مادرارث نمی‌برد.

حجب نقصان

گاهی به دلیل بروز مانعی، سهم وارث ازسهم‌الارث بیشتر، سهم‌الارث کمترتنزل پیدا خواهد نمود. که فقها به این نوع از مانع حجب نقصان می­گویند.

موجبات انتقال ارث ۵ مورد می­باشد که به شرح ذیل بیان می­شود:

۱- در ابتدا بایستی ازمتوفی مالی به جا مانده باشد.

۲- باید بین موروث و وارثش، رابطه خویشاوندی وجود داشته باشد که این قرابت اعم ازرابطه خویشاوندی سببی یا نسبی می­باشد.

دراین مورد نکته اساسی این است که دررابطه نسبی ارث به وارث تعلق می‌گیرد و در رابطه سببی، زوجیت دائم موجب ارث خواهد شد.

۳- موروث فوت کرده باشد و وارث در زمان مرگ او زنده باشد.

۴- جنینی که در شکم مادر می­باشد، به شرط آن که زنده متولد گردد، از موروث خود ارث خواهد برد.

۵- وارث مسلمان از موروث کافر ارث خواهد برد ولی کافر از مسلمان ارث نمی‌برد.

نکاتی در باب ارث بردن

برطبق ماده ۱۱۵۹ قانون مدنی که بیان می دارد: «هر طفلی که پس از انحلال نکاح متولد شود، ملحق به شوهر است؛ مشروط به اینکه مادر هنوز شوهر نکرده و از تاریخ انحلال نکاح تا روز ولادت طفل، بیشتر از ۱۰ ماه نگذشته باشد، مگر آن که ثابت شود که از تاریخ نزدیکی تا زمان ولادت، کمتر از ۶ ماه یا بیش از ۱۰ ماه گذشته باشد.» می توان نتیجه گرفت که در مورد ارث جنین، اگر جنین به دنیا بیاید و فقط یک گریه کند و بمیرد، ارث خواهد برد و تا زمانی که به دنیا نیامده باشد و موروث او فوت کند در این صورت درزمان تقسیم ما ترک برای او سهم یک پسر را کنار خواهند گداشت تا  زمانی که متولد شود.

نکته مهم در باب ارث بردن در زمانی است که در مورد تاریخ فوت دو نفر که در یک زمان مرده باشند شک وجود داسته باشد. در این جا  مطابق ماده ۸۷۴ قانون مدنی که بیان می­دارد: «اگر اشخاصی که بین آنها توارث باشد، بمیرند و تاریخ فوت یکی از آنها معلوم و دیگری از حیث تقدم و تاخر مجهول باشد، فقط آن که تاریخ فوتش مجهول است، از دیگری ارث می‌برد.» رفتار خواهد شد. مثلا هرگاه دو نفربر اثر غرق شدن یک کشتی در دریا فوت نمایند و زمان فوت یکی از آنها معلوم بوده باشد ولی زمان فوت فرد دیگر، مشخص نباشد در این صورت، فردی که تاریخ فوتش، نامشخص است، از دیگری ارث خواهد برد.

و درباره ارث فرزندخوانده باید این نکته را متذکر شوم که فرزندخوانده از زن و شوهری که مادرخوانده و پدرخوانده او محسوب می‌شوند، ارث نخواهد برد و پدر و مادرخوانده نیز از زمره وراث فرزندخوانده نمی باشند.

موجبات انتقال ارث

۱- از متوفی مالی به جا مانده باشد.

۲- باید بین موروث (متوفی) و وارث، رابطه خویشاوندی وجود داشته باشد که این قرابت و خویشاوندی ممکن است سببی یا نسبی باشد.

در رابطه نسبی ارث به وارث تعلق می‌گیرد و در رابطه سببی، زوجیت دائم موجب ارث می‌شود.

۳- موروث فوت کرده باشد و وارث در زمان مرگ او زنده باشد.

۴- جنینی که در شکم مادر است، به شرط آن که زنده متولد شود، از موروث خود ارث خواهد برد.

۵- وارث مسلمان از موروث کافر ارث می‌برد اما کافر از مسلمان ارث نمی‌برد.

موارد ارث ‌‌بری زن و مرد

در ۲ مورد زن به اندازۀ مرد ارث خواهد برد که عبارتند از:

 

۱- پدر و مادر متوفی، در صورتی که متوفی فرزند داشته باشد

در این مورد هر کدام از پدر و مادر از ماترک یک ششم ارث خواهند برد که سهم پدر در خصوص فرض بیان شده، از مال فرزند بیشترازسهم مادر نخواهد بود.

۲- کلاله مادری

منظور از کلاله مادری برادر و خواهر مادری متوفی می­باشند که به اندازه مساوی ارث خواهند برد و نه با تفاوت. بر این مبنا خواهر مادری متوفی معادل سهم برادر او ارث خواهد برد.

و در آخر سهم زن در دو مورد بیشتر از سهم مرد می باشد:

1. مانند موردی که متوفی غیر از پدر و دختر، وارث دیگری نداشته باشد که در اینجا پدر یک ششم و دختر بیش از آن می‌برد
2. هرگاه متوفی دارای نوه باشد و فرزند‌های او در زمان حیات او مرده باشند در این حالت نوه پسری او سهم بیشتر و نوه دختریش سهم کمتری را خواهند برد.