در احراز دعاوی تصرف عدوانی دادگاه حق ورود به اصل مالکیت را ندارد. بلکه باید تنها سه چیز را احراز نماید تا حکم به نفع خواهان و رفع تصرف خوانده بدهد. در این نوشتار به شرح این سه مورد خواهیم پرداخت.
دعاوی تصرف عدوانی
سه شرطی که قاضی برای احراز تصرف در دعاوی تصرف عدوانی مدنظر قرار می‌دهد عبارتند از:
- سبق تصرفات خواهان
- لحوق تصرفات خوانده
- عدوانی بودن تصرف
سبق تصرفات خواهان
خواهان باید به قاضی ثابت کند که قبل از این که خوانده بر متصرفات موضع دعوا دست پیدا کند، وی مال غیر منقول را در تصرف خود داشته است.
نکات مهمی که باید مد نظر قرار داد این است که تصرف خواهان باید مستمر، مستقر، علنی، غیر مبهم و کامل باشد. همچنین کمتر از یک سال نباشد ( ماده ۲۹۲ ق. سابق آ.د.م) و کامل باشد یعنی باید نسبت به کل ملک باشد.
لحوق تصرفات خوانده
این اصطلاح حقوقی به این معنی است که خواهان باید ابتدا ثابت کند متصرف بوده و خوانده با اقدامات فیزیکی خود متصرف شده است.
تصرف خوانده باید به نحوی باشد که به وسیله آن شخص فاعل یا همان خوانده قصد ابراز نوعی ادعا نسبت به اصل حق را داشته باشد. بنابراین اگر چیره شدن بر ملک به صورت گذرا و بدون نیت تصرف و انجام شود تصرف به حساب نمی‌آید. تصرف زمانی محقق می شود که شخص قصد و نیت تصرف داشته باشد.
مقدار تصرف خوانده نباید بیشتر از یکسال باشد.
عدوانی بودن تصرفات
اگر متصرف ملک آن را به صورت عدوانی و نامشروع تصرف کرده باشد، تصرفش از نظر قانون، مشروع نیست و به حکم دادگاه خلع ید صادر خواهد شد.
اجرای رای دعاوی تصرف عدوانی
نحوه اجرای رای تصرف عدوانی به سه دسته تقسیم می شود که از نظر احکام و زمان اجرا با یکدیگر تفاوت دارند.
اجرای رای مبنی بر خلع ید متصرف از ملک مورد تصرف
اجرای رای مبنی بر خلع ید متصرف از ملک مورد تصرف: در اجرای این رای، فقط ملک مورد تصرف از ید متصرف عدوانی خارج و در تحت اختیار خواهان قرار می گیرد. این حکم بعد از صدور بلافاصله قابل اجراست.
رفع آثار تصرف، و قلع اشجار و ابنیه
در اجرای این حکم تمامی آثار تصرف که خوانده پس از تصرف عدوانی ایجاد کرده است از قبیل احداث بنا، غرس اشجار و یا ایجاد زراعت از بین برده می شوند. این حکم طبق قواعد عمومی بایستی پس از قطعی شدن حکم اجرا شود.
ازاله زراعت
اگر در ملک مورد تصرف زراعتی انجام شده باشد. در صورتی که در ملک مورد حکم تصرف عدوانی زراعت شده باشد، اگر موقع برداشت محصول رسیده باشد متصرف عدوانی باید فوری محصول را برداشت و اجرت المثل را تأدیه نماید.
چنانچه موقع برداشت محصول نرسیده باشد، چه اینکه بذر روییده یا نروییده باشد محکوم له پس از جلب رضایت متصرف عدوانی مخیر است بین اینکه قیمت زراعت را نسبت به سهم صاحب بذر و دسترنج او پرداخت کند و ملک را تصرف نماید یا ملک را تا پایان برداشت محصول در تصرف متصرف عدوانی باقی بگذارد و اجرت المثل آن را دریافت کند. همچنین محکومله می تواند متصرف عدوانی را به معدوم کردن زراعت و اصلاح آثار تخریبی که توسط وی انجام گرفته مکلف نماید.
