مالیات بر ارث، یکی از انواع مالیات مستقیم و از نوع مالیات بر دارایی است که دولت دریافت می کند. اگر پس از درگذشت شخصی، اموالی از وی به وارثان برسد، این دارایی ها مشمول پرداخت مالیات می شوند و وارثان موظف هستند مالیات بر ارث را پرداخت کنند. درباره مالیات بر ارث از نظر حقوقی سوال های زیادی مطرح می شود. اینکه چه اموالی شامل مالیات بر ارث می شوند و یا چه اموالی از این مالیات معاف هستند و دیگر سوال ها که افراد مختلفی با آن مواجه هستند. در این مقاله سعی داریم که به بخشی از این سوال ها پاسخ داده و توضیحی جامع درباره مالیات بر ارث داشته باشیم.
در قوانین ایران، هرگاه مالی از متوفی به ورثه برسد، وراث یا نماینده قانونی آنها موظف هستند ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ فوت متوفی، به سازمان امور مالیاتی مراجعه کنند و با ارائه اسناد مربوطه، صورت اموال و بدهی‌های وی را در اظهارنامه مخصوص مالیات بر ارث گزارش کنند. در نتیجه پس از تشکیل پرونده متوفی، گواهینامه مالیات بر ارث صادر شده و به ورثه داده می شود. این گواهینامه تا قبل از سال ۹۵ یکی از مدارک مورد نیاز برای اخذ گواهی انحصار وراثت بوده است (ولی بعد از این تاریخ، انحصار وراثت و مالیات بر ارث از هم جدا شده اند، به این صورت که خانواده متوفی ابتدا گواهی انحصار وراثت را می گیرند و در زمان نقل و انتقال ماترک، مالیات آن را می پردازند). در این گواهی، اسامی وراث قانونی اعلام و میزان سهم هر یک از آنان مشخص خواهد شد.
باید یادآوری کرد که در مالیات بر دارایی پایه و منبع مالیاتی را دارایی یا ثروت دارنده ملک، تشکیل می‌دهد. به بیان دیگرمالیات بر آن چه دارنده قبلاً به دست آورده و انباشته است، یا به او به ارث رسیده تعلق می‌گیرد. مالیات بر دارایی عموماً به عنوان مکانیزمی برای تعدیل ثروت به کار گرفته می‌شود و بیشتر در جوامعی به کار می رود که اختلاف فاحشی در دارایی و ثروت افراد آن جامعه وجود داشته باشد، یا فقط در مواردی خاص که به وسیله مالیات بر درآمد نتوان از آن منابع مالیات گرفت، اعمال خواهد شد.
در اغلب کشورها، مالیات بر دارایی تحت قالب استفاده از دارایی، مالکیت دارایی و انتقالات دارایی مطرح شده است. در این زمینه در جوامع گوناگون مالیات‌هایی مختلف با اهداف متفاوتی وضع می‌شوند. براساس طبقه‌بندی مالیاتی بین‌المللی، مالیات بر دارایی شامل مالیات مکرر بر دارایی غیرمنقول، که به صورت ناخالص بدهی بر مالک یا مستأجر وضع می‌شود، مالیات مکرر بر خالص ثروت، مالیات بر املاک، ارث و هدایا، مالیات بر معاملات مالی و سرمایه‌ای، شامل انتقال چک و اوراق بهادار، یا فروش دارایی غیرمنقول و سایر مالیات‌های مکرر یا نامکرر بر دارایی می‌باشد.
اموال مشمول مالیات بر ارث کدامند؟
اموال مشمول مالیات بر ارث، عبارتند از کلیه ماترک واقع در ایران یا خارج از ایران اعم از منقول و غیرمنقول و مطالبات قابل وصول و حقوق مالی پس از کسر هزینه کفن و دفن در حدود عرف و عادت و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی بوده که به شرح زیر مشمول مالیات خواهند بود:
اگر متوفی یا وارث یا هر دو ایرانی و مقیم ایران باشند کل اموال مشمول مالیات بر ارث متوفی واقع در ایران یا خارج از ایران نسبت به سهم‌الارث هر یک از ورثه طبق نرخ‌های مقرر در ماده ۲۰ قانون مالیات‌های مستقیم، مشمول مالیات بر ارث است.
اگر متوفی و وراث هر دو، ایرانی مقیم خارج از ایران باشند، سهم‌الارث هر یک از وراث از اموال و حقوق مالی متوفی که در ایران موجود است، به نرخ مذکور در ماده ۲۰ قانون مالیات‌های مستقیم و نسبت به آن قسمت که در خارج از ایران وجود دارد، پس از کسر مالیات بر ارثی که از آن بابت به دولت محل وقوع مال پرداخت شده، به نرخ ۲۵ درصد مشمول مالیات بر ارث است.
کدام اموال از مالیات بر ارث معافند؟
از رایج ترین سوال ها درباره مالیات بر ارث این سوال است که چه اموالی از مالیات بر ارث معاف هستند. اموالی که از مالیات بر ارث معاف هستند شامل وجوه بازنشستگی و وظیفه، پس‌انداز خدمت و مزایای پایان خدمت، بیمه‌های اجتماعی و وجوه پرداختی توسط مؤسسات بیمه یا کارفرما می‌شوند. وجوه بازنشستگی و وظیفه و پس‌انداز خدمت و مزایای پایان خدمت، مطالبات مربوط به خسارت اخراج، بازخرید خدمت و مرخصی استحقاقی استفاده نشده و بیمه‌های اجتماعی و نیز وجوه پرداختی توسط مؤسسات بیمه با بیمه‌گزار یا کارفرما از قبیل انواع بیمه‌های عمر و زندگی، خسارت فوت و همچنین دیه و مانند آنها حسب مورد که یک جا یا به طور مستمر به ورثه متوفی پرداخت خواهد شد (بند ۱ ماده ۲۶). همچنین اموالی که برای سازمان‌ها، مؤسسات و نهادهای مذکور در ماده (۲) قانون مالیات‌ها مورد وقف یا نذر یا حبس واقع شود به شرط تأیید سازمان‌ها و نهادهای مذکور (بند ۳ ماده ۲۶) از مالیات معاف هستند. اموالی نیز که جزء ماترک متوفی بوده و طبق قوانین یا احکام خاص، مالکیت آنها سلب یا به صورت بلاعوض در اختیار اشخاص موضوع ماده (۲) قانون مالیات‌ها قرار گیرد با تأیید اشخاص مزبور مشمول مالیات بر ارث قرار نخواهند گرفت (صدر ماده ۲۱).
مالیات بر ارث ملک مسکونی چه میزان است؟
هفت ونیم درصد قیمت منطقه ای ملک مالیات بر ارث ملک مسکونی است. قیمت منطقه ای اصطلاحی است که در قوانین مخصوصاً قوانین مالیاتی مدام تکرار می شود و منظور از آن قیمتی است که توسط کارشناسان اداره مالیات طبق ضوابط و فرمول های خاصی محاسبه می شود و به دست می آید و با قیمت واقعی ملک متفاوت است. این قیمت گاهی بالاتر و گاهی پایین تر از قیمت واقعی ملک می باشد.
مالیات بر ارث املاک تجاری، اداری و صنعتی چه میزان است؟
سه درصد از قیمت ارزیابی شده توسط کارشناس اداره مالیات مالیات بر ارث املاک تجاری، اداری و صنعتی است.
شرایط مالیات بر ارث زمین ملک تجاری کدامند؟
در پاسخ به این سوال ذکر این نکته ضروری است که مالیات بر ارث زمین و ملک مسکونی با هم برابر و یکسان است. میزان مالیات بر ارث زمین ملک تجاری هفت ونیم درصد ارزش منطقه ای است. زمین بدون بنا از حیث احتساب مالیات بر ارث مانند ملک مسکونی است و در صورتی که بنا و ساختمان تجاری، اداری، صنعتی، دامداری و یا پرورش ماهی باشد کلاً به میزان ۳ درصد قیمت برآورد شده توسط کارشناس اداره مالیات می باشد. البته این نکته را باید در نظر گرفت این ۳ درصد مربوط به حالتی است که تاریخ فوت از ابتدای سال ۱۳۹۵ باشد در غیر این صورت (یعنی حالتی که فوت قبل از سال ۱۳۹۵ باشد). مالیات بر ارث اقلام فوق الذکر به میزان ۳۵ درصد قیمت برآورد شده توسط کارشناس اداره مالیات است.