کودکان معصوم‌ترین و بی‌دفاع‌ترین اعضای جامعه هستند و بیش از افراد دیگر نیاز به حمایت قانونی دارند. راهکار قانونگذار برای مواقعی که کودک در شرایط نابسامان خانوادگی قرار می‌گیرد قوانین حضانت فرزندان است. در این مقاله در خصوص موارد زیر صحبت خواهیم کرد:
- سن بلوغ و حضانت در قانون ایران
- حضانت فرزند بعد از طلاق والدین
- حضانت فرزند در صورت فوت والدین
- قوانین حضانت فرزندان
- قانون جدید حضانت فرزندان
حضانت در لغت به معنی پرورش و مراقبت از طفل است. در مواد ۴۰ تا ۴۷ قانون جدید حمایت از خانواده و ۱۱۶۸ تا ۱۱۷۹ قانون مدنی به صراحت درباره نگهداری و پرورش طفل صحبت شده است. البته لازم به ذکر است که حضانت بیشتر به پرورش جسمانی کودک اطلاق می‌شود و شامل موارد تربیتی و پرورشی نمی‌شود.
سن بلوغ و حضانت در قانون ایران
بنا به قوانین کشور جمهوری اسلامی ایران سن بلوغ عامل محدودیت سنی حضانت طفل است. به طوری که حضانت فرزند قبل از طلاق والدین به عهده هردو والد است. مگر اینکه یکی از آنها از حضانت سربازند یا فوت کند.
سن حضانت فرزندان در دختران ۹ سال و برای پسران ۱۵ سال است. این بدین معنی است که والدین یا هر شخصی که حضانت فرزند به وی واگذار شده است؛ تا قبل از این سن حق ترک مسئولیت‌های خود در قبال فرزندش را ندارد. حضانت طفل به طور معمول بر عهده والدین است. مگر در شرایطی که قانون یکی یا هر دو والد را واجد شرایط حضانت طفل نداند.وضعیت حضانت طفل به دو صورت بررسی می‌شود که در ادامه شرح آن بیان شده است.
حضانت فرزند بعد از طلاق والدین
در صورتی که والدین از همدیگر جدا شده باشند، اولویت نگهداری فرزند دختر و پسر تا سن هفت سالگی با مادر است. پس از سن ۷ سالگی به صورت عادی حضانت به پدر محول می‌شود. مگر آن که والدین بر سر حضانت اختلاف داشته باشند. که در این صورت دادگاه درباره حضانت طفل تصمیم می‌گیرد.
اگر پدر دچار مشکلی مانند اعتیاد باشد حضانت کودک پس از هفت سالگی نیز به مادر اعطا می‌شود. این حکم تا زمانی بر قوت خود باقی است که طفل به سن بلوغ برسد و پس از آن خود فرزند می‌تواند درباره ادامه زندگی با هر یک از والدین تصمیم بگیرد. اما در هر صورت پدر وظیفه تامین مخارج وی را برعهده دارد.
حضانت فرزند بعد از طلاق توافقی
طبق ماده ۲۹ قانون حمایت از خانواده دادگاه باید در مورد حق حضانت فرزندان پس از طلاق از تصمیم بگیرد.
« ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱: دادگاه ضمن رای خود با توجه به شروط ضمن عقد و مندرجات سند ازدواج، تکلیف جهیزیه، مهریه و نفقه زوجه، اطفال و حمل را معین و همچنین اجرت‌المثل ایام زوجیت طرفین مطابق تبصره ماده (۳۳۶) قانون مدنی تعیین و در مورد چگونگی حضانت و نگهداری اطفال و نحوه پرداخت هزینه‌های حضانت و نگهداری تصمیم مقتضی اتخاذ می‌کند. همچنین دادگاه باید با توجه به وابستگی عاطفی و مصلحت طفل، ترتیب، زمان و مکان ملاقات وی با پدر و مادر و سایر بستگان را تعیین کند. ثبت طلاق موکول به تادیه حقوق مالی زوجه است. طلاق درصورت رضایت زوجه یا صدور حکم قطعی دایر بر اعسار زوج یا تقسیط محکوم به نیز ثبت می‌شود. در هرحال، هرگاه زن بدون دریافت حقوق مذکور به ثبت طلاق رضایت دهد می‌تواند پس از ثبت طلاق برای دریافت این حقوق از طریق اجرای احکام دادگستری مطابق مقررات مربوط اقدام کند.»
اگر والدین متقاضی طلاق توافقی فرزند دختر کمتر از ۹ سال و فرزند پسر کمتر از ۱۵ سال داشته باشند باید درباره حق حضانت فرزند بعد از طلاق، حق ملاقات، فرد عهده‌دار نفقه و میزان نفقه توافق کنند. طبق قانون حمایت از خانواده دادگاه در تعیین حضانت فرزند بعد از طلاق باید مصلحت فرزند را در نظر داشته باشد.
حضانت فرزند در صورت فوت والدین
در صورت فوت یکی از والدین حضانت طفل با والد زنده است. این بدین معنی است که حضانت فرزند پس از فوت پدر با مادر است. مگر آنکه دادگاه پس از دادخواست ولی قهری مصلحت اعطای حضانت طفل به مادر را تشخیص ندهد. در صورتی که هردو والدین فوت کرده باشند حق حضانت فرزند بر عهده جد پدری و در صورت فقدان وی بر عهده نزدیکترین خویشاوندان به ترتیب ارث است.
قانون جدید
قانون مدنی مصوب ۱۳۱۴ ماده ۱۱۶۹ حق حضانت فرزند پسر توسط مادر را تا دوسال عنوان نموده بود. اما با تغییرات ایجاد شده و وضع قانون جدید حضانت فرزند مصوب سال ۱۳۸۲ حضانت فرزند دختر و پسر هر دو تا سن هفت سالگی به مادر واگذار شده است.
« ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی: برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.
تبصره – بعد از هفت سالگی درصورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می‌باشد.»
