حتما این جمله معروف را شنیده اید که می‌توانی سکوت کنی و هر حرفی بزنی ممکن است بعدا علیه خودت در دادگاه استفاده شود. امکان این که هر فردی در صحبت‌هایی که می کند از امری خبر بدهد که به نفع دیگران و به ضرر خودش باشد وجود دارد در دعاوی حقوقی چنین چیزی را اقرار می گویند در این مقاله سعی خواهیم کرد که به مسائلی پیرامون اقرار و شرایط مربوط به آن بپردازیم.
معنای اقرار
اِقرار یعنی خبر دادن و اعلام کردن که در قانون مدنی به این صورت تعریف شده است «اقرار عبارت از اخبار به حقی است برای غیر بر ضرر خود» او به زبانی ساده هرگاه فردی به نفع دیگری و به ضرر خود از چیزی خبر بدهد که دارای آثار مالی یا غیرمالی باشد عمل او اقرار محسوب می گردد.
ارکان اقرار
در دعاوی حقوقی اقرار بایستی دارای ارکانی باشد که به شرح ذیل خواهد بود:
- اقرار بایستی به نفع شخص دیگری بوده باشد در نتیجه خبری که به نفع شخص اقرار کننده باشد اقرار محسوب نمیشود و به چنین اخباری، ادعا خواهند گفت . هر زمانی که شخصی در دادگاه بگوید که دو میلیون تومان به کسی پول قرض داده، است چون این گفته به نفع خود آن شخص می باشد اقرار نیست و ادعا محسوب خواهد شد که آن هم نیاز به اثبات دارد.
- در دعاوی حقوقی اقرار باید به ضرر خود شخص اقرار کننده بوده باشد و در زمانی که فردی به ضرر دیگران اقرار نموده باشد چنین اخباری اقرارنمی باشد و در صورت داشتن شرایط دیگر، به آن شهادت گفته خواهد شد. هر گاه کسی در دادگاه ادعا بنماید که دیده است شخصی به شخص دیگری پول داده چون این حرف به ضرر شخص دوم خواهد بود و نه خود شخص گوینده، لذا در صورتیکه سایر شرایط مزبوط به شهادت قانونی وجود داشته باشد می‌توان از چنین اظهاراتی به عنوان شهادت علیه شخص دوم استفاده نمود.
- اقرار باید دارای اثر حقوقی بوده باشد .در واقع اقرار بایستی بیان یک حق باشد وگرنه اعلام از اخبار عادی یا بدون فایده اقرار محسوب نمی گردد. در زمانی که فردی بگوید من هر روز ساعت ۶ صبح از جلوی منزل آقایی رد می‌شوم، این اظهار چنبه حقوقی ندارد و اظهار عادی می باشد در نتیجه اقرار محسوب نخواهد شد.
شرایط اقرار کننده در دعاوی حقوقی
در دعوای حقوقی برای اینکه اقرار فرد صحیح و دارای اثر باشد باید شرایطی را داشته باشد که در صورت نبود این شرایط اقرار باطل بوده و اثری ندارد:
بلوغ: کسی که به نفع دیگری اقرار می‌کند باید بالغ باشد. بر اساس قانون، منظور از بلوغ با توجه به تبصره ۱ ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی رسیدن پسر به سن ۱۵سال تمام قمری و دختر به سن ۹ سال تمام قمری است. بنابراین اطفال نمی‌توانند نسبت به چیزی اقرار کنند.
عقل: در دعاوی حقوقی اقرار کننده باید عاقل باشد و دیوانه یا مجنون نباشد. کارشناسان پزشکی قانونی تشخیص خواهند داد که شخص در چه وضعیتی است.
نکته مهمی که در این مورد وجود دارد که افرادی هستند که دارای جنون دائمی نمی باشند و تنها در اوقات مشخصی حالت جنون به آنها دست خواهد داد در این حالت در مورد اسنتاد به اقرار این افراد در دادگاه حقوقی اقراری که در زمان جنون بوده باشد پذیرفته نخواهد شد ولی در صورتی که اقرار آنها در زمان افاقه یا سلامت عقلی بوده باشد، صحیح خواهد بود و مورد پذیرش قرار خواهد گرفت.
قصد: در دعاوی حقوقی هر گاه شخصی به چیزی اقرار نماید بایستی در قصد خودش جدی بوده باشد لذا اقرار برای مزاح یا شوخی و هزل اصلا قابل اعتنا نمی باشد در واقع هر آنچه «اقرارکننده» بیان می دارد بایستی به منظور «اقرار» باشد نه در مورد هر امر و جهت دیگری
اختیار: اقرار کننده باید با اراده و خواست خودش به چیزی اقرار کند و اگر اقرار او تحت تهدید، زور، فشار یا شکنجه باشد اثری ندارد و به طور کلی لفظ «اختیار» در مقابل «اکراه» می باشد. در دعاوی حقوقی مطابق بر ماده ۲۰۲ قانون مدنی «اکراه به اعمالی حاصل می گردد که موثر در هر شخص با شعوری بوده باشد و او را نسبت به جان یا مال یا آبروی خود تهدید کرده به نحوی که عادتاً قابل تحمل نخواهد بود.» و همچنین ماده ۲۰۴ نیز تاکید دارد که تهدید در نفس یا جان یا آبروی افراد نزدیک مانند زوج و زوجه و پدر و مادر و اولاد موجب اکراه خواهد بود و در نتیجه اقرار با اکراه صحیح نمی باشد.
اقرار توسط وکیل
هر چند در بسیاری از نظام های حقوقی اقراری که به وسیله وکیل صورت می گیرد را دارای اثر حقوقی و صحیح می‌دانند ولی در ایران و بنابر نظر مشهور فقهای امامیه وکالت در اقرار صحیح نخواهد بود. یعنی این که در دعاوی حقوقی « اقرار قابل توکیل به غیر نیست» و هیچ‌کس نمی‌تواند به وکالت از دیگری به ضرر او و به نفع دیگران اقرار به حقی کند و تنها اقراری صحیح خواهد بود که توسط خود فرد و با داشتن شرایط مقرر در قانون رعایت شده باشد.
آثار اقرار
هر گاه شخصی در یک دعوای حقوقی به ضرر خود و به نفع شخص دیگری از وجود حقی خبری را بدهد در این صورت دادگاه حقوقی به سایر دلایل و اسناد رسیدگی نخواهد کرد.این اقرار دارای چند اثر است:
- اولین اثر این است که اقرار قابل انکار نخواهد بود: در نتیجه هرگاه شخصی به ضرر خود و به نفع دیگری از وجود حقی خبر داده باشد دیگر نمی‌تواند اقرار خود را رد نماید و این اقرار به ضرر وی دارای اثر خواهد بود مگر اینکه اقرار کننده اثبات کرده باشد که بر اثر اشتباه یا تلقی نادرست اقرار نموده است که در این حالت بایستی آن را در دادگاه ثابت کند و درغیر این صورت به ضرر او خواهد بود.
- در دعاوی حقوقی اقرار تمام کننده دعوا می باشد: در صورتی که اقرار در نزد قاضی انجام شده باشد بهترین دلیل برای صدور حکم دادگاه خواهد بود و با اقرار فرد، دادگاه دیگری نیازی به جستجو و بررسی سندهای دیگر را ندارد.
- اقرار قابل تجزیه نمی باشد : شخصی که اقرار به نفع او می باشد حق ندارد اقرار را تجزیه نموده و صرفا از بخشی از اقرار به نفع خود استفاده نماید و از بخش دیگر آن صرف نظر کند.
- اقرار بهترین دلیل برای اثبات حق خواهد بود: در صورتی که یکی از طرفین دعوا در دادگاه به نفع طرف دیگر دعوا و به ضرر خود، اقرار به حقی نموده باشد دلیل دیگری نیاز نخواهد بود و دادگاه حق را به صاحب حق خواهد داد.
منابع:
برگرفته از قانون مدنی در نظم حقوق کنونی/ ناصر کاتوزیان
