با پیشرفت تکنولوژی، راههای ارتکاب جرائم علیه اموال از طریق رایانه موجب شده است که قانون گذار به صورت ویژه به موضوع نظر داشته باشد. یکی از این موارد دعاوی کیفری کلاهبرداری رایانه ای می باشد که در این مقاله به بررسی آن خواهیم پرداخت.
در زمانی که تحصیل مال غیر به وسیله روش متقلبانه توسط رایانه صورت می پذیرد به حکم قانون‌می‌توان آن را در حکم کلاهبرداری تلقّی کرد . زیرا زیاندیده اصولاً، اموال خود را به کلاهبردارتسلیم نخواهند کرد بلکه از حساب آنها سوءاستفاده و برخلاف رضایت و اطلاع ذینفع برداشت صورت می گیرد. در نتیجه می توان جرم کلاهبرداری رایانه‌ای را تحصیل‌مال غیر با استفاده متقلبانه از رایانه تعریف نمود.
ارکان کلاهبرداری رایانه ای
امروزه این امکان وجود خواهد داشت که تحصیل مال غیر از طریق رایانه صورت بپذیرد در نتیجه ارکان متفاوتی برای تحقق آن نسبت به حالت کلاسیک کلاهبرداری وجود دارد که به شرح آن می پردازیم.
رکن قانونی:
در دعاوی کیفری کلاهبرداری رایانه ای رکن قانونی که برای تحقق آن نیاز است ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیکی می باشد و همچنین در مورد شروع به جرم کلاهبرداری رایانه ای نیز تبصره ماده ۶۷قانون تجارات الکترونیکی به صراحت به موضوع اشاره کرده است که به این شرح می باشد: شروع به این جرم نیز جرم بوده و مجازاتی که برای آن در نظر گرفته می شود حداقل مجازات‌مقرر در این ماده خواهد بود.
در کلاهبرداری رایانه ای اقدامات و دستکاریهای غیرمجاز وغیرقانونی که سوء استفاده محسوب می گردد به شرح ذیل خواهد بود:
- وارد کردن داده‌ها و اطلاعات اعم از درست یا نادرست اگر به تحصیل مال یا وجه و امتیاز منجر شود کلاهبرداری رایانه ای صورت خواهد پذیرفت.
- تغییر غیرمجاز داده‌ها و اطلاعات رایانه‌ای در زمانی که برای اخذ وجه و یا امتیازات و خدمات مالی مورد استفاده قرار می گیرد جرم محقق خواهد شد.
- محو داده‌ها و اطلاعات رایانه‌ای و مخابراتی که شامل از بین بردن و حذف داده‌هاست هرگاه در جهت تحصیل وجه یا امتیازات مالی باشد، از مصادیق کلاهبرداری رایانه ای می باشد.
- توقف داده‌ها و اطلاعات رایانه‌ای که می تواند به صورت موقت یا دائمی باشد.
- هنگامی که مداخله در کارکرد سیستم رایانه در جهت تحصیل مال یا وجه یا منفعت یا امتیاز یا خدمات مالی باشد، شخص بر مبنای میزان موفقیت یا عدم موفقیت از طریق طرح دعاوی کیفری کلاهبرداری رایانه ای و یا شروع به آن مورد تعقیب قرار خواهد گرفت.
رکن مادی :
رایانه یا کامپیوتر وسیله ارتکاب جرم کلاهبرداری رایانه ای است و ممکن است ارتکاب آن با رفتارهای مجرمانه دیگری مانند سرقت داده‌ها یا تغییر آنها و جعل و یا با نفوذ غیرمجاز همراه باشد که مجموع این رفتارها به عنوان کلاهبرداری رایانه ای مطرح خواهد شد. وقتی که‌استفاده متقلبانه از رایانه منتهی به تحصیل مال دیگری می‌شود موضوع تقلب به سختی قابل اثبات خواهد بود لذا در ادامه به مصادیقی از تقلب در کلاهبرداری رایانه ای می پردازیم.
مصادیق عملیات متقلبانه در کلاهبرداری رایانه ای
- تحصیل وجه یا مال از طریق دادن برنامه بدون مجوز و مخفیانه به کامپیوتر
هر گاه مرتکب از طریق دادن بدون مجوز و به صورت پنهانی برنامه‌ای به رایانه، موفق به بدست آوردن وجه یا مالی از هر مرکز اقتصادی شود رفتار او مشمول دعاوی کیفری کلاهبرداری رایانه ای خواهد بود.
- تحصیل وجوه یا اموال از طریق تقلب در سیستم رایانه ای
هر گاه شخص با برنامه‌نویسی خلاف واقع و نادرست یا تغییر داده‌ها در سیستم رایانه‌ای‌بانک و مراکز اقتصادی تحصیل وجه یا مال نموده باشد می توان بر علیه او دعوای کیفری کلاهبرداری رایانه ای را مطرح نمود.
احراز شرایط از لحاظ عنصر مادی در دعاوی کیفری کلاهبرداری رایانه ای
- توسل به وسایل متقلبانه و یا سوءاستفاده شامل واردکردن، تغییر یا ایجاد وقفه در داده‌های رایانه‌ای یا مانند آن باشد.
- شخص مرتکب جرم بایستی مبادرت به تحصیل وجه یا مال یا امتیاز نموده باشد.
- به شخصی طرف مقابل ضرر اقتصادی و یا مالی وارد شده باشد.
- حصول نتیجه بعد از رفتار مرتکب بایستی وجود داشته باشد و بدون نتیجه جرم واقع نمی شود.
رکن معنوی
در دعاوی کیفری کلاهبرداری رایانه‌ای رفتاری که شخص مرتکب انجام می دهد بایستی همراه با قصد فریب شخص دیگری بوده باشد و یا سبب اختلال و گمراهی‌سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن گردد.
عمد عام:
در این مورد مرتکب مبادرت به سوءاستفاده و یا استفاده غیرمجاز از «داده پیام»ها، برنامه‌ها و سیستم‌های‌رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور با رفتار ارتکابی مانند ورود، محو، توقف «داده پیام» و همچنین مداخله در عملکرد برنامه نموده و یا یا سیستم رایانه‌ای دیگران را فریفته و یا سبب گمراهی سیستم‌های‌پردازش خودکار و نظایر آن خواهد شد.
عمد خاص:
در این حالت وجوه، اموال یا امتیازات مالی تحصیل و یا اموال دیگران برده می شود. نکته مهمی که باید به آن اشاره نمایم این است که قصد متقلبانه ای که در کلاهبرداری رایانه ای مدنظر می باشد را می توان از کیفیت عملیات صورت پذیرفته استنباط نمود.
کلاهبرداری از طریق کارتهای اعتباری به این صورت خواهد بود که یک نفر بجای صاحب‌اصلی کارت خرید اینترنتی انجام می دهد. در دعاوی کیفری کلاهبرداری رایانه ای که از طریق کارت اعتباری صورت می گیرد از یک جهت صاحب اصلی کارت اعتباری که کارتش مورد سوءاستفاده‌قرار گرفته و از طرف دیگر فروشنده کالا یا ارائه کننده خدمات که بر مبنای کارت‌اعتباری غیرمجاز کالایی را برای آن شخص ارسال کرده و یا خدماتی را به او داده است قربانی جرم خواهند بود.
میزان مجازات جرایم کلاهبرداری رایانه ای
در دعاوی کیفری کلاهبرداری کامپیوتری، مجازاتی که تعیین می گردد مطابق بر ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیکی ، حبس از یک سال تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ شده است و بعلاوه ردّ مال به صاحبان‌اموال می باشد.
ممکن است دعاوی کیفری کلاهبرداری رایانه ای همراه با جرائم دیگری مانند جعل یا استفاده از کارتهای‌مجعول بوده باشد در این صورت هرگاه تعدد مادی جرائم حادث شود دادگاه کیفری با توجه بر اینکه «قانون مجازات جرایم‌رایانه‌ای» مجازات هر کدام از جرایم را متفاوت از دیگری دانسته است از قاعده جمع مجازاتها برای کیفرهای مختلف استفاده خواهد نمود.
با توجه بر اینکه در سطح جامعه و با توجه به پیشرفت الکترونیکی وجود چنین دعاوی اجتناب ناپذیر خواهد بود. با توجه بر اینکه دعاوی کلاهبرداری رایانه ای دارای مطالب تخصصی می باشد نیاز به تخصص دارد. لذا وکیل دعاوی کیفری که متخصص در امور جرایم رایانه ای هم می باشد خواهد توانست به شما در پیشرفت پرونده و گرفتن نتیجه کمک کند.
منابع:
برگرفته از محشای قانون مجازات اسلامی / دکتر ایرج گلدوزیان