مجازات قتل عمدی در صورت خواست ولی دم و وجود سایر شرایط اجرای آن در قانون، قصاص است. در غیر این صورت دیه و تعزیر برای قاتل در نظر گرفته شده است.
اغلب زمانی که قتلی صورت بگیرد و ثابت شود قتل عمد بوده، به ذهن خطور می‌کند که قاتل باید قصاص شود. اما در برخی شرایط مقنن قصاص را ممنوع دانسته است. به شرایط قصاص در ماده‌های ۳۰۱ و ۳۹۳ اشاره شده است. ماده ۳۰۱ شرایط عمومی و ماده ۳۹۳ شرایط اختصاصی قصاص را برشمرده است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
شرایط قصاص – شرایط اعدام
ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی:
«قصاص در صورتی ثابت می‌شود که مرتکب، پدر یا از اجداد پدری مجنیٌ علیه نباشد و مجنیٌ علیه، عاقل و در دین با مرتکب مساوی باشد.»
* مجنیٌ علیه یعنی مقتول
تبصره- چنانچه مجنیٌ علیه(مقتول) مسلمان باشد، مسلمان نبودن مرتکب، مانع قصاص نیست.
ماده ۳۹۳ قانون مجازات اسلامی:
«در قصاص عضو، علاوه بر شرایط عمومی قصاص، شرایط زیر با تفصیلی که در این قانون بیان می‌شود، باید رعایت شود:
الف- محل عضو مورد قصاص، با مورد جنایت یکی باشد.
ب- قصاص با مقدار جنایت، مساوی باشد.
پ- خوف تلف مرتکب یا صدمه بر عضو دیگر نباشد.
ت- قصاص عضو سالم، در مقابل عضو ناسالم نباشد.
ث- قصاص عضو اصلی، در مقابل عضو غیراصلی نباشد.
ج ـ قصاص عضو کامل در مقابل عضو ناقص نباشد. تبصره- درصورتی که مجرم دست راست نداشته باشد دست چپ او و چنانچه دست چپ هم نداشته باشد پای او قصاص می‌شود.»
اگر یکی از حالاتی که در ماده ۳۰۱ آمده وجود داشته باشد از موانع قصاص است و به‌هیچ‌عنوان حق قصاص وجود ندارد. مثلاً پدری که فرزندش را بکشد قصاص نمی‌شود. حالت دیگری هم وجود دارد که حک قصاص صادر نمی‌شود و آن وقتی است که طرفین با یکدیگر مصالحه کرده یا گذشت می‌کنند.
شرایط عمومی قصاص:
به شروط ماده ۳۰۱ قانون مجازات، شرایط عمومی قصاص گفته می‌شود. سه نوع شرط برای صدور حکم قصاص در این ماده بیان شده است:
- نبود رابطه پدر و فرزندی
- تساوی در دین
- تساوی در عقل
نبود رابطه پدر و فرزندی
فقها معتقدند که فرزند و تمام مال و دارایی او متعلق به پدر است. یکی از منابع این استناد عبارت فقهی “انت و مالک لابیک” یعنی ” تو و اموالت برای پدر هستید” است.
البته اگر پدری فرزند خود را به قتل برساند، قصاص ندارد اما باید دیه بپردازد. در این رابطه تفاوتی بین فرزند دختر و پسر وجود ندارد. علاوه بر پدر، جد پدری نیز همچنان قصاص ندارد.
گاهی سؤال می‌شود که اگر پدر به همراه چند شخص دیگر اقدام به قتل فرزند کند باز قصاص نمی‌شود؟ پاسخ این است که در این حالت مسئله شرکت در قتل مطرح می‌شود که قوانین مختص خود را دارد. اما پدر به‌هیچ‌عنوان قصاص ندارد.
برخی به اشتباه فکر می‌کنند که فرزند حق قصاص پدر را ندارد. اما اگر مردی همسر خود را به قتل برساند، فرزند ولی دم مادر است و می‌تواند پدر را قصاص کند.
برابری در عقل
در قانون عقل نقطه مقابل جنون است. پس در بحث قتل و قصاص ۴ حالت پیش می‌آید:
– قاتل عاقل – مقتول عاقل: قصاص دارد.
– قاتل مجنون – مقتول مجنون: دیه دارد.
– قاتل عاقل – مقتول مجنون: دیه و تعزیر دارد.
– قاتل مجنون – مقتول عاقل: دیه دارد.
زمانی که عاقل، قاتل است و مجنون مقتول، جنایت عمد است اما چون دو طرف در عقل نابرابر هستند به جای قصاص، دیه پرداخت می‌شود. اما به خاطر علم و اراده عاقل در قتل، تعزیر هم می‌شود.
برابری در دین
قاعده نفی سبیل که یکی از قواعد فقهی مهم است؛ برای مشرکان نسبت به مسلمانان غلبه متصور نمی‌شود. بر همین اساس اگر مسلمان کافری را بکشد، قصاص نمی‌شود. اینجا هم ۴ حالت را بررسی می‌کنیم:
– قاتل مسلمان – مقتول: مسلمان قصاص دارد.
– قاتل کافر – مقتول: کافر قصاص دارد.
– قاتل مسلمان – مقتول: کافر قصاص ندارد.
– قاتل کافر – مقتول: مسلمان قصاص دارد.
تیم باتجربه وکلای کیفری مرکز حقوقی و داوری ثمین عدالت آماده ارائه خدمات مشاوره و وکالت در امور کیفری است. برای دفاع از حق خود با ما تماس بگیرید.
