دعاوی کیفری و مرور زمان

مرور زمان به معنی گذشتن مدت زمانی است که موجب ایجاد وضعیت حقوقی جدید و خاصی می‌شود. بنابراین، گذشت زمان می‌تواند تأثیر خود را بر تعقیب مجرم و اجرای مجازات باقی بگذارد. در قانون جدید مجازات اسلامی، مقررات مرور زمان در امور کیفری با تغییراتی همراه بوده است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

منظور از مرور زمان در دعاوی کیفری

وضعیت های جدید در قوانین موجب می شود که امنیت جامعه افزایش و مردم در آرامش قرار گیرند.  مرور زمان در امور کیفری، از جمله قواعد آمره می باشد و اعمال آن موجب می گردد که دعوای کیفری سقوط پیدا کند قانونگذار در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲سه نوع مرور زمان را مختص جرایم تعزیری مورد پذیرش قرار داده است و در دعاوی کیفری که این نوع از مجازات‌ها را برایشان قائل می شوند قانونگذار حق دارد نوع و مقدار مجازات را معلوم و معین نماید در نتیجه به تبع آن نیز حق تعیین موقوفی تعقیب و اجرای مجازات را هم دارا خواهد بود و چه بسا به همین دلیل می باشد که تعزیرات منصوص شرعی استثنایی از شمول مرور زمان تعقیبی باشند با توجه بر تفکیک بین تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده دشوار و پیچیده می باشد و این امر از یک جهت موجب اختلاف رویه محاکم نیز میگردد و از طرف دیگر اثر حقوقی خاصی (غیر از مرور زمان ندارد در نتیجه ادغام مجازات‌های بازدارنده در تعزیرات، در قوانین جدیدی که به تصویب رسیده است مثبت ارزیابی میگردد. ولی این دشواری در تفکیک، همچنان برای شناخت «تعزیرات منصوص شرعی» و استثنا کردن آنها از مرور زمان تعقیب وجود خواهد داشت و دارد لذا با توجه بر اینکه شناخت مرور زمان مهم می باشد از همان ابتدای حادث شدن در خصوص جرایم  آنها مشمول مرور زمان می شوند و یا در موارد موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرا، نیز موثر هستند تا جایی که به اثر بخش نشدن اقدامات درخواستی در این خصوص هم توجه خواهند شد متعاقبا بایستی به آن توجه خاصی نمود.

مرور زمان در قانون مجازات اسلامی

در دعاوی کیفری ۳ نوع مرور زمان وجود خواهد داشت:
مرور زمان شکایت، مرور زمان تعقیب و مرور زمان مجازات.

در خصوص مرور زمان شکایت، این مورد در سال های گذشته صرفا برای جرم صدور چک بلامحل به رسمیت شناخته شده بود. این نکته را بایستی در نظر بگیریم که  رعایت نکردن مرور زمان شکایت، که در واقع بی توجهی به به مهلت قانونی برای طرح شکایت می باشد، سبب اسقاط حق شکایت خواهد شد و در خصوص جرایم تعزیری و قابل گذشت، مهلت شکایت، یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم خواهد بود. در دادگاه کیفری در صورتی که دلایل شما محکمه‌پسند بوده باشد، ولی به مهلت مذکور توجه نکرده باشید مقام قضایی امکان قانونی برای احقاق حق ندارد.

در نتیجه همه جرایم تعزیری و قابل گذشت مشمول مرور زمان شکایت خواهند شد و رعایت نکردن مهلت یک ساله، مساوی می باشد با اعراض از شکایت.  و در مورد مهلت ۳ ماهه شکایت به دیوان عدالت اداری با کمی اغماض می توان آن را  نوعی مرور زمان شکایت تلقی نمود.

تفکیک مرور زمان شکایت و تعقیب

مرور زمان تعقیب در دعاوی کیفری به ۲ حالت خواهد بود :

مورد اول مرور زمان شکایت:  در جایی است که هیچ شکایتی نشده است و یا شکایت  مطرح شده باشد ولی از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی، با توجه به نوع عمل مجرمانه ۳ الی ۱۵ سال سپری گردیده شده و رأی قطعی نیز صادر نشده باشد. در مرور زمان شکایت در خصوص تمامی جرایم تعزیری که قابل گذشت  هستند تاثیر خواهد داشت و اثرگذار می باشد.

در مورد دوم مرور زمان تعقیب: این مرور زمان هم شامل جرایم تعزیری قابل گذشت و هم غیرقابل گذشت خواهد شد در این خصوص در دعاوی کیفری استثنایی وجود خواهد داشت: در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی، جرایم اقتصادی با مبلغ یک میلیارد ریال و بیشتر و جرایم مواد مخدر این استثنا وجود دارد.

مرور زمان تعقیب در خصوص تعزیرات منصوص شرعی نخواهد شد و این نوع از جرایم در صورتی که قابل گذشت بوده باشند تنها مشمول مرور زمان شکایت می‌گردند. از مصادیقی که می توان برای تعزیرات منصوص شرعی عنوان نمود  دریافت و پرداخت رشوه است.

در دعاوی کیفری در صورتی که از تاریخ اطلاع شاکی در مورد وقوع جرم یک سال گذشته باشد و شاکی طرح شکایت نکرده باشد این جرم تعزیری اگر قابل گذشت بوده باشد مشمول مرور زمان شکایت خواهد شد و شاکی دیگر حق شکایت کیفری را نخواهد داشت، اما هرگاه از تاریخ وقوع جرم تعزیری، بر مبنای عمل ارتکابی بین ۳ تا ۱۵ سال سپری گردد و شاکی اقدام به ثبت شکایت نکرده باش، هر چند به دلیل بی‌اطلاعی وی از وقوع جرم بوده باشد، جرم مشمول مرور زمان تعقیب خواهد شد.

قطع مرور زمان و آثار مربوط به آن

در دعاوی کیفری مرور زمان بر اثر هر اقدام تعقیبی یا تحقیقی قطع خواهد گردید و این آثاری را به همراه خواهد داشت یکی از این آثار این می باشد که وقتی مرور زمان به دلیل یکی از اقدامات تعقیبی یا تحقیقی قطع گردد مرور زمان جدیدی آغاز خواهد شد که زمان مربوط به آن همان مدتی است که برای مرور زمان قبلی در نظر گرفته شده بود و  این مدت زمان سپری‌شده ای که قبل از قطع مرور زمان است درمدت مرور زمان جدید محاسبه نمی گردد. اثر دیگری که قطع مرور زمان دارد این می باشد که انقطاع مرور زمان مطلق و غیرشخصی می باشد و به طور کلی در مورد همه اشخاصی که در ارتکاب شرکت می نمایند، اعم از اینکه مباشر و شریک و معاون در جرم هستند مؤثر خواهد بود و هرچند که تعقیب صرفا علیه یکی از آنان صورت پذیرفته است. سومین اثری که وجود دارد این است که قطع مرور زمان فقط مرتبط با عملی می باشد که تعقیب و تحقیق نسبت به آن صورت گرفته است.

مرور زمان نسبت به حق مدعی خصوصی

در دعاوی کیفری بر طبق ماده ۱۱۳ قانون مجازات اسلامی موقوف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات، مانع نخواهد شد تا  حقوقی را که مدعی خصوصی  دارا می باشد را استیفا نماید و شخصی که از جرم متضرر گردیده است این اختیار را خواهد داشت که مبادرت به طرح دعوای خصوصی در دادگاه مربوطه را انجام بدهد.

 

منابع:

برگرفته از قانون مجازات اسلامی