مجازات حبس در یک برهه از زمان در خصوص مجازات دعاوی کیفری بهترین نوع مجازات مدنظر بود ولی در حال حاضر با توجه بر اینکه آثار زیانبار آن نسبت به خود مجرمان و خانواده آنان آشکار می باشد می توان به این نتیجه رسید که فواید آن در مقابل زیان هایی که دارد اندک می باشد و لذا در این خصوص قانونگذاران بایستی اصلاحاتی را به وجود بیاورند در سالهای اخیر و با تصویب قانون مجازات اسلامی در سال ۱۳۹۲ نهادی که نوعی جایگرین برای حبس بود در نظر گرفته شد و در قانون تحت عنوان مجازات های جایگزین حبس می باشد. در این مقاله به بررسی این دسته از مجازات ها و آثار آن خواهیم پرداخت.
انواع مجازات های جایگزین حبس
درخصوص اعمال مجازات در دعاوی کیفری ،مجازات های جایگزین حبس دارای انواع مختلفی هستند که عبارت‌اند از: دوره‌ی مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی.
هر گاه شاکی گذشت بنماید و وجود جهات تخفیف نیز با رعایت برخی از نکات وجود داشته باشد مجازات جایگزین حبس تعیین و اجرا میگردد .نکاتی که بایستی رعایت بشود از این قرار هستند: نوع جرم و نحوه چگونگی ارتکاب آن، آثار ناشی از ارتکاب جرم، سن، مهارت، وضعیت، شخصیت، سابقه‌ی مجرم، وضعیت بزه‌دیده و اوضاع و احوال دیگری که باعث وقوع جرم شده است.
در دعاوی کیفری مجازات های جایگزین حبس موجب پیشگیری از تکرار جرم و علی الخصوص تا حدود زیادی امکان بزهکاری از ناحیه مجرمان را کاهش خواهد داد.
۱. دوره‌ی مراقبت
در دعاوی کیفری دوره ی مراقبت به زمانی گفته می‌شود که در طی آن، محکوم به حبس، به حکم دادگاه کیفری و تحت نظارت قاضیِ اجرای احکام، یک یا چند مورد از دستورهای را که تعویق مراقبتی وجود دارد را رعایت و انجام خواهد داد. در دوره‌ی مراقبت، حکم قطعی حبس صادر می گردد ولی دادگاه مصلحت خواهد دید که به جای زندان فرستادن، او را برای مدتی به اما دادگاه بنا به مصالحی تصمیم می‌گیرد به‌جای روانه‌کردن محکوم به زندان، وی را برای مدتی به انجام یک یا چند مورد از دستوراتی ملزم بنماید.
مدت زمان دوره‌ی مراقبت به شرح ذیل خواهد بود:
الف. در خصوص جرائمی که مجازات قانونی آنها حداکثر ۳ ماه حبس می باشد تا ۶ ماه مراقبت در مدنظر خواهد بود.
ب. در صورتی که مجازات قانونی ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس بوده باشد و همچنین در جرائمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نگردیده شده باشد ۶ ماه تا ۱ سال مراقبت، لحاظ خواهد شد.
پ. در دعاوی کیفری جرائمی که مجازات قانونی آنها ا بیش از ۶ ماه تا ۱ سال خواهد بود ۱ تا ۲ سال مراقبت در نظر گرفته می‌شود.
ت. در جرائمی که غیرعمدی می باشد و مجازات قانونی آنها بیش از ۱ سال باشد، ۲ تا ۴ سال مراقبت اعمال می گردد.
حال به برخی از دستورهای مندرج در تعویق مراقبتی اشاره می نماییم:
حرفه‌آموزی یا اشتغال به حرفه‌ای خاص و اقامت داشتن و یاعدم اقامت در مکان معین و پرداخت کردن نفقه‌ی افراد واجب‌النفقه
۲. خدمات عمومی رایگان
در دعاوی کیفری خدمات عمومی رایگان یا کار عام‌المنفعه به فعالیت هایی اطلاق می گردد که دادگاه کیفری به مجرم پیشنهاد خواهد نمود که با انجام دادن کاری به نفع جامعه به‌جای رفتن به زندان، درصدد جبران خطایی که مرتکب شده است برآید.
خدمات عمومی رایگان شامل ۶ بخش می گردد که به شرح ذیل می باشد:
- اموری که مربوط به آموزش می گردد، شامل سوادآموزی، آموزش‌های در حیطه علمی و یا فرهنگی، دینی، هنری و همچنین ورزشی، فنی و حرفه‌ای و آموزش هایی که در خصوص سبک زندگی و مهارت‌های اساسی مربوط به آن می باشد.
- امور بهداشتی و درمانی که شامل اقدامات تشخیصی درمانی و توان‌بخشی، مامایی، بهیاری و همچنین نگهداری کردن از سالمندان و معلولان و کودکانو مانند این موارد است.
- اموری که در خصوص فنی و حرفه‌ای خواهد بود، این امورشامل خدمت در کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و صنایع وابسته به نهادهای پذیرنده خواهد شد.
- اموری شامل خدمات می گردد که شامل نگهبانی و سرایداری نهادهای پذیرنده و همچنین نظافت اماکن عمومی و یا حفاظت و نگهداری از فضاهای سبز و بوستان‌های شهری و مواردی از این قبیل خواهد بود….
- امور کارگری، شامل کارگری در قسمت های ساختمانی، راه‌سازی، معادن، شیلات، مراتع، سدسازی و همچنین سایر طرح های عمرانی….
- اموری که وابسته به کشاورزی خواهد بود و همچنین در مورد دامداری، جنگل‌داری و مرتع‌داری شامل درخت‌کاری، باغبانی، برداشت محصول، مرغداری، پرورش آبزیان و مانند آن….
مدت زمان خدمات عمومی رایگان به شرح زیر است:
الف. در دعاوی کیفری جرائمی که مجازات قانونی آنها حداکثر ۳ ماه حبس خواهد بود تا ۲۷۰ ساعت و در مورد جرائم غیرعمدی دارای مجازات بیش از ۱ سال، ۲ تا ۴ سال می باشد
در دعوای کیفری مدت خدمات رایگان برای افرادی که دارای شغل هستند بیش از ۴ ساعت و برای افرادی که شغلی ندارند بیش از ۸ ساعت در روز نخواهد بود.
۳. جزای نقدی
در دعاوی کیفری جریمه‌ی نقدی در مجازات جایگزین حبس عبارت است از مبلغی وجه نقد که مجرم به‌عنوان مجازات، باید آن را پرداخت نماید. به طور نمونه در جرائمی که مجازات قانونی آنها حداکثر ۳ ماه خواهد بود جزای نقدی تا ۹میلیون ریال تعیین می گردد و در مورد جرائم غیرعمدی که داری مجازات قانونی بیش از یک سال هستند از ۳۶میلیون ریال تا ۷۲میلیون ریال مورد نظر دادگاه خواهد بود.
۴. جزای نقدی روزانه
عبارت است از یک‌هشتم تا یک‌چهارم درآمد روزانه‌ی محکوم که نسبت به آن حکم شده و با نظارت اجرای احکام وصول خواهد شد. به طور نمونه در دعاوی کیفری که جرائم آنها دارای مجازات قانونی ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس خواهد بود و همچنین جرائمی که نوع و میزان تعزیر آنها در قوانین موضوعه تعیین نشده است، ۱۸۰ تا ۳۶۰ روز و در خصوص جرائم غیرعمدی که مجازات قانونی آنها بیش از ۱ سال می باشد۷۲۰ تا ۱۴۴۰ روز می باشد.
۵. محرومیت از حقوق اجتماعی
در دعاوی کیفری این نوع محرومیت یکی از مصادیق واکنش جامعه در مقابل جرم و بزهکاری می باشد و به این معنا است که شخص در اثر ارتکاب برخی از جرائم و محکومیت کیفری، از تمام یا برخی حقوق و مزایای اجتماعی و سیاسی که حق او می باشد محروم خواهد شد. این مجازات با مزایای اجتماعی و سیاسی افراد و حقوق و آزادی های مشروع و قانونی شهروندان سروکار دارد و در مواقعی حقوق و آزادی‌ها او را محدود کرده و یا شخص محکوم را از آن به طور کلی محروم می‌کند.
منابع :
برگرفته از قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲
