آیا تغییر جنسیت تأثیری در سهم ارث دارد؟ مبحث تغییر جنسیت سال‌هاست که موردتوجه، فقه و حقوق که دو بازوی قانون در کشورمان است، قرارگرفته است. دلیل اهمیت آن نیز ریشه در تأثیر جنسیت در بخشی از احکام مهمی مثل دیه، قانون ارث، حضانت، بلوغ، ارتداد و… دارد. بنابراین بررسی این موضوع برای تعیین حقوق و تکالیف افراد مبتلابه بسیار اهمیت دارد.
ازنظر قانونی چه افرادی مجاز به تغییر جنسیت هستند؟
در قانون افرادی که خواستار تغییر جنسیت هستند به سه دسته تقسیم می‌شوند و طبق اینکه فرد در چه دسته‌ای قرار بگیرد تصمیم‌گیری برای صدور مجوز صورت می‌گیرد که بسیار مهم است چون کسی که مطابق استانداردهای پزشکی تغییر جنسیت دهد می‌تواند از دادگاه تقاضای اصلاح شناسنامه کند.
تغییر جنسیت دسته خنثای فیزیکی
در این دسته ممکن است افراد مختلفی قرار داشته باشند از جمله افردی که علائم جنسیتی هر دو جنس مذکر و مؤنث دارند. ممکن است این علائم یکی بر دیگری غالب باشد یا نباشد. یا در بدن فرد تنها یک آلت وجود دارد، ولی پوست یا بافت یا عضوی آن را پوشانده و باید با عمل جراحی برداشته شود. در واقع این جراحی اصلاً تغییر جنسیت نیست.
و در مورد خنثی‌هاایی که هم آلت تناسلی مردانه دارند و هم زنانه، یکی از دو آلت از ریشه جدا می‌شود تا آلت دیگر تقویت شود. عمل بر روی فردی که خنثی بودن او با نشانه‌های شرعی آشکار شده مجاز است و به تشخیص پزشک انجام می‌شود.
خنثای روانی
این گروه شامل افرادی است که جسم آن‌ها کاملا مرد یا زن است اما از لحاظ روانی تمایلات جنسی متناسب با جسمشان را ندارند. همچنین ممکن است خنثی روانی علائم جسمی را به‌طور ناقص داشته باشد مثلا شخص در ظاهر مونث است ولی عادت ماهانه نمی‌شود و رحم ندارد.
در مورد تغییر خنثای روانی نظرات مختلف وجود دارد ولی قول معروف این است که عمل جراحی فردی که تنها دارای یک آلت تناسلی است اما ازنظر روانی اعتقاد به جنس مخالف دارد، تنها در موردی جایز است که پزشک معتمد تشخیص دهد که این فرد تابع یکی از دو جنسیت می‌باشد.
افراد عادی
کسانی هستند که علائم جنسیتی بدن آنان با تمایلات جنسی روانی‌شان همخوانی و هماهنگی دارد اما درخواست تغییر آن را دارند. عمل این اشخاص مجاز نیست زیرا:
اولا حفظ سلامتی شخص بر او واجب است و بدون دلیل موجه نمی‌توان سلامتی را در معرض خطر قرار داد. دوما ماهیت موضوع جراحی پزشکی درمان مریضی و رفع مشکل است. هیچ پزشکی مجاز نیست افراد سالم را تحت این جراحی قرار دهد در غیر اینصورت مرتکب جرم شده و مسئولیت پزشکی دارد.
قانون ارث در تغییر جنسیت
از آنجا که جنسیت اثر قابل توجهی در تعیین سهم ارث دارد تغییر جنسیت آن را با چالش روبرو می‌کند. سوالات زیادی قابل طرح است از جمله اینکه:
آیا با تغییر جنسیت زن به مرد سهم ارث دو برابر می‌شود و برعکس؟
برای تقسیم ارث جنسیت فعلی ملاک است یا قبلی؟
اگر جنسیت پدر یا مادر تغییر کند از فرزند خود ارث می‌برند یا خیر؟
ارث فرزند بعد از تغییر جنسیت
در اصلِ ارث بردن این‌گونه افراد هیچ اختلافی وجود ندارد و همه حقوقدانان روی آن اتفاق نظر دارند. در مورد اینکه کدام جنسیت ملاک عمل است نیز اختلافی نیست. همه فقها و حقوقدانان معتقدند جنسیت فعلی ملاک است. یعنی ملاک جنسیت هنگام موت مورث است.
ارث والدین
در ارث بردن والدین تغییر جنس داده از فرزند خویش اختلاف نظر وجود دارد و دو نظر مطرح است:
اول اینکه چنین والدینی اصلاً از فرزند خود ارث نمی‌برند. البته این نظر طرفداران زیادی ندارد چون تغییر جنسیت از موانع ارث در قانون مدنی ایران نیست.
نظر دوم این است که والدین ارث می‌برند و مبنای ارث بردن زمان تولید مثل است. در حقوق اسلامی اولین فقیهی که به مسئله عمل جراحی تغییر جنسیت پرداخته حضرت امام خمینی (ره) است که در دهه چهل شمسی احکام مربوطه را در جلد دوم تحریرالوسیله بیان داشتند. امام خمینی ره در اینخصوص می‌فرمایند:
«لکن اشکال باقی می‌ماند در ارث بر پدر، مادر، جد و جده که اگر پدر تغییر جنسیت دهد نه پدر فعلی محسوب می‌شود و نه مادر فعلی، و همچنین اگر مادر تغییر جنسیت داده باشد، مرد فعلی نه مادر است و نه پدر. در این صورت آیا ازنظر حال انعقاد نطفه ارث می‌برند یا به خاطر خویشاوندی و اولویت، یا اینکه ارث نمی‌برند، تردید وجود دارد و بهتر است بگوییم ارث می‌برند و ارث آنان به لحاظ انعقاد نطفه است و احتیاط مستحب این است که با هم مصالحه نمایند.»
تیم با تجربه مرکز حقوقی و داوری ثمین عدالت پاسخگوی سوالات حقوقی شما است. برای ارتباط با ما با شماره ١۴۵٧ تماس بگیرید. برای تماس از اقصی نقاط ایران نیازی به شماره‌گیری کد نیست.
