مبنای تقسیمات جرایم از منظر حقوق جزایی مختلف می باشد در اینجا نوعی از تقسیم جرایم از منظر عنصر مادی جرایم را مورد بررسی قرار میدهیم .
یکی از این تقسیمات بر مبنای عنصر مادی جرم، جرایم مشهود و غیر مشهود می باشد. این نوع از تقسیم بندی به اعتبار زمانی است که جرم مشاهده می شود.
ویژگیهای جرایم مشهود وغیرمشهود
در جرم مشهود حالت غیرعادی و فوق‌العاده در رسیدگی وضرورت، فوریّت و سرعت ملاک و مبنا میباشد و تشریفات در جرایم مشهود وجود نخواهد داشت. در جرم مشهود، مرتکب جسارت بیشتری برای ارتکاب جرم دارد و به تبع آن هم دلایل محکمتر و قوی تری نسبت به او وجود خواهد داشت. در جرایم مشهود اختیارات ضابطین بیشتر است و در حالت جرم مشهود، ضابطان دادگستری در امر تعقیب و تحقیق جرم مستقیماً شرکت و مباشرت دارند و این تکلیف تا مداخله مقام قضایی صالح نیز ادامه خواهد یافت در نتیجه ضابطین دارای اختیارات ویژهای در خصوص برخورد با این دسته از جرایم خواهند داشت.
با توجه بر آنکه در جرایم مشهود گردآوری ادله و مسائل مرتبط با بررسی آنها راحتتر از جرایم غیرمشهود خواهد بود در نتیجه اختیارات مأموران کشف جرم در خصوص حفظ آثار جرم و جلوگیری از فرار متّهم در جرایم مشهود بیشتر از جرایم غیرمشهود خواهد بود همچنین باید توجه داشت، جرایم مشهود صرفا جرایمی که بلافاصله پس از وقوع قابل رؤیت هستند را شامل نمیگردد بلکه جرایم دیگری که اصالتاً و ماهیتاً مشهود نیستند را نیز شامل می شوند و فایده این تقسیم بندی این است که در جرایم مشهود، ضابطان دادگستری اقدامات لازم قانونی را در ابتدا انجام میدهند و سپس به دادستان اطلاع خواهند داد در حالی که در جرایم غیرمشهود، ضابطان دادگستری به محض اطّلاع از وقوع جرم بایستی حتما موضوع را به نظر دادستان برسانند و در صورت دستور دادستان و مطابق بر آنچه دادستان دستور داده است عمل کنند.
تعریف جرم مشهود از دیدگاه حقوقدانان
در خصوص جرم مشهود به چندین نمونه از تعاریفی که در میان حقوقدانان شده است اشاره می نماییم.
جرم مشهود به جرمی می گویند که مرتکب آن در حین ارتکاب یا بلافاصله پس از وقوع جرم به طوری‌که دلایل ارتکاب از طرف دستگیرکننده قابل جمع‌آوری باشد، دستگیر شود. در غیر این صورت، جرم مذکورغیرمشهود خواهد بود.
در نمونه دیگری از تعریف جرم مشهود آمده است که جرم وقتی مشهود خواهد بود که در حین ارتکاب کشف شده یا اینکه متّهم به واسطه هَمهَمه و قیل و قال مردم مورد تعقیب واقع شده باشد.
د رنمونه آخر هم جرایم مشهود و غیرمشهود به این صورت تعریف شدهاند: جرم مشهود به چرمی گفته می شود که در زمان ارتکاب یا اندکی بعد از وقوع جرم بتوان مرتکب آن را دستگیر کرد و دلایل آن را جمع‌آوری نمود. مقصود از جرم غیرمشهود نیز جرمی است که از زمان وقوع آن مدّت نسبتاً زیادی گذشته است و متعاقباً مأمورین و اشخاص از وقوع آن مطّلع شدهاند.
با ملاحظه به این تعاریف می بینیم که علمای حقوق صرفا در جهت تعریف این نوع از جرایم به مصادیقی از آن اشاره کرده اند.
مصادیق جرم مشهود در قانون
قانون آیین دادرسی کیفری در ماده ۴۵ تعریفی از جرم مشهود و یا غیر مشهود ارائه نکرده است بلکه صرفا به مصادیق آن اشاره کرده است که به شرح ذیل میباشد:
۱٫هر گاه جرمی در مرئی و منظر ضابطین بوده باشد و یا مامورین در محل وقوع بدون فوت وقت و بلافاصله حاضر شده باشند و یا همچنین بلافاصله آثار جرم را پس از اینکه جرم واقع شده است مشاهده کرده باشند.
۲٫در زمانی که دو نفر یا تعداد بیشتری از افرادی که ناظر بر وقوع جرم بوده‌اند و یا مجنی علیه خودش در همان زمان وقوع جرم و یا بلافاصله پس از وقوع آن، فرد معیّنی را به عنوان مرتکب جرم معرفی کرده باشند.
۳٫ هر گاه بلافاصله پس از وقوع جرم، علائم و آثار واضحه یا اسباب و دلایل جرم در تصرّف متّهم یافت شده باشد و یا تعلّق اسباب و دلایل یاد شده به متّهم محرز شده باشد.
۴٫ در صورتی‌که متّهم بلافاصله پس از وقوع جرم قصد فرار داشته یا در حال فرار بوده باشد و یا فوری پس از وقوع جرم دستگیر شود.
۵٫ جرم در خانه یا محل سکونت افراد درحال حادث شدن باشد و یا در واقع شده باشد و شخصی که در آن محل ساکن می باشد در همان زمان وقوع جرم و یا بلافاصله پس از آن ورود مامورین را بدون فوت وقت به منزل و یا محل سکونت خود درخواست نموده باشد.
- در زمانی که متهم خود را بعد از حادث شدن جرم بدون فوت وقت معرفی کرده باشد و وقوع جرم را به اطلاع مامورین برساند.
۷٫ هر زمانی که متهم ولگرد بوده و یا در آن محل دارای سوء شهرت بوده باشد.
در پایان بایستی به این موضوع هم اشاره کنم هرگاه در مورد مصادیق موجود در بندهای ۱و۲و۳و۴ ماده ۴۵ در مورد جرایم مشهود ضابطین دادگستری حضور نداشتند و مردم عادی در زمان وقوع جرم بودند میتوانند اقدامات لازم را برای جلوگیری از فرار مرتکب و همچنین حفظ محل وقوع جرم انجام بدهند.
