در تشریفات رسیدگی به یک پرونده مواردی وجود دارد که برای امر عدالت کیفری بسیار موثر هستند از آن جمله موارد موضوع جلب متهم است و آنچه بسیار با اهمیت تر جلوه می نماید جلبی است که بدون احضار قبلی صورت می پذیرد که در این خصوص قانونگذار توجهات خاصی داشته است. در این مقاله به بررسی جلب بدون احضار قبلی خواهیم پرداخت.
در ابتدا و قبل از ورود به جلب بدون احضار قبلی لازم دیدم که تعریفی از جلب بیان شود تا بدانیم این عبارت به چه معنایی می باشد. جلب” در لغت به معنی کشیدن، بردن، ربودن، کشانیدن و آوردن آمده است و در اصطلاح حقوق جزا دستگیری شخص معین و هدایت وی نزد دادگاه یا مقام تحقیقی که دستور دلالت وی را نزد خویش داده است، می باشد.
با توجه بر اصول کلی در تشریفات دادرسی کیفری هرگاه متهم در خصوص رفتاری از او در دادسرا شکایتی مطرح شده باشد و دادسرا برای او احضاریه واصل و متهم بدون عذر موجه از حضور در دادسرا خودداری کند برگ جلب صادر خواهد شد و متهم جلب می گردد. و به طورکلی جلب متهم بدون احضار قبلی تخلف می باشد و ممنوع است. اما قانونگذار در برخی از جرایم و تحت شرایط خاصی که احتمال از بین بردن امور دادرسی را موجب می گردد اجازه داده است که متهم را بدون احضار قبلی جلب کنند. در قوانین سابق امور جلب بدون احضار دارای ایراداتی بود که موجبات تضییع حق شکات و تا آن جا که عملا در برخی از پرونده ها طول دادرسی بدون اینکه بتوان به متهم دسترسی داشت با زمان زیادی مواجه میشد. اما قانونگذار در سال ۹۲ و با ورود قانون آیین دادرسی کیفری چارچوب جدیدی را برای این موضوع به وجود آورد که موجبات تسهیل در دادرسی و احقاق حق برای شکات بود.
موارد جلب متهم بدون فرستادن احضاریه از طرف بازپرس در قانون آیین دادرسی کیفری بر طبق ماده ۱۸۰ صورت می پذیرد.
ماده ۱۸۰ بیان می دارد: در موارد زیر بازپرس می تواند بدون آنکه ابتداء احضاریه فرستاده باشد ، دستور جلب متهم را صادر کند : الف – در مورد جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات ، قطع عضو و یا حبس ابد است . ب – هرگاه محل اقامت ، محل کسب و یا شغل متهم معین نباشد و اقدامات بازپرس برای شناسایی نشانی وی به نتیجه نرسد . پ – در مورد جرایم تعزیری درجه پنج و بالاتر در صورتی که از اوضاع و احوال و قرائن موجود ، بیم تبانی یا فرار یا مخفی شدن متهم برود . ت – در مورد اشخاصی که به جرائم سازمان یافته و جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی متهم باشند.
با توجه به متن ماده فوق الذکر می بینیم که محدوده جلب بدون احضار قبلی در خصوص متهم گسترش پیدا کرده است و این موجب شده است که حقوق شهروندی هم رعایت گردد. مطابق این قانون صرفنظر از جرایمی که مجازات آنها سلب حیات و قطع عضو می باشد در خصوص جرایمی که مجازات آنها حبس ابد هم می باشد جلب بدون احضار قبلی صورت می پذیرد که این امر موجب تسهیل در امر دادرسی را فراهم آورده است. مورد دیگری که در مورد جلب بدون احضار قبلی بسیار جلوه گر می باشد اشاره قانون در مورد جرایم تعزیری درجه ۵ و بالاتر است که با این پیش بینی قانونگذار تمامی راههای امکان سوءاستفاده متهمان از احضاریه را منتفی نموده است وعملا بخش مهمی از جرایمی که ارسال احضاریه در آنها لازم بود را مستثنی نموده است.
درماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی اشاره شده است که مجازات های «حبس بیش از دو تا پنج سال، جزای نقدی بیش از هشتاد میلیون ریال تا یکصد و هشتاد میلیون ریال، محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از پنج تا پانزده سال، ممنوعیت دائم از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی و ممنوعیت دائم از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی» مجازات های درجه ۵ محسوب می شوند.
در پایان این نکته لازم می باشد که در ماده ۱۸۰ قانون آیین دادرسی کیفری کاملا اشاره شده است در خصوص جرایم تعزیری درجه ۵ و بالاتر رعایت بیم فرار یا تبانی متهم، بایستی ثابت شود. آنچه که مشخص است عدم راهکار برای تخلف از اجرای این موضوع و ضمانتی که باعث شود این موضوع به صورت موثرتر اجرا شود وجود ندارد لذا قانونگذار برای جلوگیری از بی عدالتی در موردی که عبور از آن در برخی موارد جبران ناپذیر خواهد بود بایستی راهکار جدیدی را اتخاذ کند که متناسب با آن اوضاع و احوال باشد.
