خیانت در امانت اصطلاحی است که این روزها از زبان بسیاری از افراد شنیده می‌شود. در طی سال‌ها، هرچه جوامع انسانی بزرگ‌تر شده‌اند اعتماد بین آن‌ها کمتر و حیله‌ها و کلاهبرداری‌ها نیز بیشتر شده است. همان طور که در جامعه کشورمان نیز شاهد هستیم، افراد با اسم و رسم‌های جعلی اقدام به جلب اعتماد افراد کرده و از مال و داشته‌های آن‌ها سوءاستفاده می‌کنند. به همین دلیل است که جرم خیانت در امانت در سال‌های اخیر بیشتر و بیشتر شده است. این موضوع باعث شده تا افراد جامعه نسبت به این جرم آگاهی‌های نسبی پیدا کنند؛ اما با استناد بر گفته‌های یکی از بازپرس‌های دادسرای عمومی و انقلاب تهران، مردم عامه در جامعه نسبت به این جرم که شیوع زیادی در جامعه نیز پیدا کرده است، باورهای غلطی دارند که بعضاً باعث ایجاد اختلافات زیادی میان افراد، وکلا و قضات می‌شود.
از این رو بر آن شدیم تا در این مطلب شما را با شرایط صحیح و قانونی که می‌توان از طریق آن اقدام به شکایت خیانت در امانت کرد و این جرم را به اثبات رساند آشنا کنیم.
مشمولان جرم خیانت در امانت
برای اینکه به طور دقیق‌تر و عمیق‌تری مفاد جرم خیانت در امانت و طریقه اثبات آن را بررسی کنیم، باید به سراغ ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات مراجعه کنیم. بر اساس این قانون هنگامی که فردی مال خود را به فردی به عنوان امین می‌سپارد، فرد امین در صورتی خائن شناخته می‌شود که یکی از چهار عمل تلف کردن، مفقود کردن، تصاحب کردن و استعمال کردن مال را انجام داده باشد. در غیر این صورت دیگر اعمال شامل جرم خیانت در امانت نمی‌شود. اما در این ۴ مورد نیز استثناءهایی وجود دارد که در ادامه آن‌ها را بررسی خواهیم کرد؛ اما قبل از آن شرایطی که این ۴ عمل باعث خیانت در امانت می‌شود را بررسی خواهیم کرد.
۱٫ استعمال کردن یا استفاده کردن از مال
اگر امین یا شخصی که مال به عنوان امانت به آن سپرده شده است، تمام یا حتی قسمتی از مال را مصرف کند می‌توان علیه او برای جرم خیانت در امانت شکایت کرد. در برخی موارد مالی به فردی سپرده می‌شود تا او از آن برای تجارت و یا کار خاص و معینی که توسط صاحب مال مشخص شده است استفاده کند. اما فرد امین مال را طور دیگری استفاده کرده است. در این صورت چه موجب ضرر شده باشد و چه ضرری به صاحب مال وارد نشود، صاحب مال می‌تواند علیه او اقدام به شکایت خیانت در امانت کند. البته در این موارد باید سوء نیت و قصد عمد امین برای سوءاستفاده از مال توسط شاکی ثابت شود.
۲٫ تصاحب کردن مال امانت داده شده توسط امین
برای اثبات جرم خیانت در امانت از این طریق، اگر فردی که مال را به امانت گرفته است از آن طوری استفاده کند که انگار متعلق به خودش است. مثلاً آن را به فروش برساند، اجاره بدهد یا به کسی هدیه بدهد یا آن را تصاحب کرده و از برگرداندن آن امتناع کند، می‌توان علیه او اعلام شکایت کرد. اما در این شکایت ابتدا شاکی اظهارنامه‌ای را تنظیم کرده و به فرد امین ابلاغ می‌کند. اگر این فرد پس از دریافت ابلاغ و اظهارنامه نیز از پس دادن مال خودداری کرد، آنگاه این شکایت به عنوان یک دعاوی حقوقی و کیفری باید مطرح و پیگیری شود. در این مورد نیز برای اثبات جرم باید سوء نیت فرد تصاحب‌کننده اثبات شود تا شکایت شما در دادگاه کیفری مورد رسیدگی قرار گیرد. در غیر این صورت فرد امین تنها از لحاظ حقوقی پاسخگو خواهد بود.
۳٫ تلف کردن مال امانت داده شده
تلف کردن مال در این مورد به معنی ضرر رساندن به مال و تخریب آن است. برای اثبات این جرم خیانت در امانت از این طریق، اگر فردی که مال را به امانت گرفته است، همه یا قسمتی از مال را تخریب کند. مجرم خواهد بود. تلف شدن یا تخریب شدن مال چه مستقیم و چه غیرمستقیم ( ایجاد شرایطی برای تخریب شدن مال) باشد، در نهایت جرم خیانت در امانت تلقی می‌شود. در این مورد نیز باید سوءنیت عام ( قصد تخریب مال) و سوءنیت خاص (قصد ضرر زدن به مالک مال) فرد امین ثابت شود. لازم به ذکر است که اگر سوء نیت عام اعمال امین ثابت شود اما سوءنیت خاص اثبات نشود، جرم خیانت در امانت از لحاظ کیفری اثبات نمی‌شود.
۴٫ مفقود کردن مال امانت داده شده
مفقود کردن مال امانت داده شده به این معنی است که فرد امین مال امانت داده شده را بدون اینکه ضرری به آن برساند گم کند و یا از دسترس مالک آن خارج کند؛ اما نکته قابل ذکر این است که برای اثبات خیانت در امانت در هنگام مفقود شدن مال، مالک حتماً باید سوءنیت فرد امین را از مفقود کردن یا از دسترس خارج کردن مال به اثبات برساند. در غیر این صورت اگر مفقود شدن مال سهوی و از روی سهل‌انگاری فرد امین بوده باشد، دیگر مشمول جرم خیانت در امانت نخواهد بود و تنها باید خسارت مال را پرداخت کند.
همان طور که مشاهده کردید، برای اثبات جرم خیانت در امانت، اثبات سوءنیت فرد امین که مال امانت داده شده را در قالب این ۴ عمل باز نگردانده است ضروری و الزامی است. دقت داشته باشید برای اینکه بتوانید پس از شکایت مال خود را از طریق قانون استرداد کنید، باید پس از شکایت در دادگاه کیفری، در دادگاه حقوقی نیز دادخواست خود را مطرح کنید؛ زیرا در مورد جرم خیانت در امانت استرداد مال تنها با حکم کیفری قابل اجرا نیست؛ اما در مورد این قانون نیز استثناهایی وجود دارد که بسیاری از افراد از آن مطلع نیستند و در تفکر عموم درباره این جرم باور غلطی را ایجاد کرده‌اند. در ادامه این مطلب به این موارد استثنا می‌پردازیم.
استثناهای قوانین مربوط به جرم خیانت در امانت
مواردی وجود دارد که در صورت وقوع آن‌ها اگر فرد امین مال را به هر ۴ طریق که بالاتر ذکر کردیم بازنگرداند، باز هم مشمول جرم خیانت در امانت نخواهد شد. در ادامه این شرایط را به صورت موردی بررسی خواهیم کرد.
۱٫ اگر مالی به فرد امینی سپرده شود. سپس فرد امین از دنیا برود و ورثه او این مال را تصاحب، مفقود، استعمال و یا تلف کنند، جرم خیانت در امانت برای آن‌ها استناد نمی‌شود. بنابراین با مردن فرد امین مسئولیت امانت مال از گردن او ساقط می‌شود و مالک برای باز پس گرفتن مال خود باید از طرق قانونی دیگری اقدام کند.
۲٫ اگر فردی مالی را که غصب کرده است، به فردی امین بسپارد اما فرد امین مال را به مالک اصلی آن بازگرداند، مرتکب جرم نشده است.
۳٫ اگر در شکایت مربوط به خیانت در امانت، غیرقانونی بودن و نامشروع بودن تعلق مالک به مال اثبات شود، دیگر جرم خیانت در امانت متوجه امین نخواهد بود. در این موارد آگاهی امین از مشروع و یا نامشروع بودن مال نیز اهمیتی برای دادگاه نخواهد داشت.
۴٫ قبول کردن مال به سرقت رفته و تصاحب آن توسط فرد امین، نه تنها مسئولیت مدنی، بلکه مسئولیت کیفیری نیز خواهد داشت.
۵٫ اگر مالی مشاع بوده باشد و چند نفر هم‌زمان مالک آن باشند، چون تمام افراد در تمام ملک مشاع شریک هستند و حق استفاده از آن را دارند، نمی‌توان برای آن جرم خیانت در امانت را اثبات کرد.
در نهایت نیز بهتر است بدانید که طبق قانون، جرم خیانت در امانت یک جرم آنی است. یعنی فرد امین از همان لحظه‌ای که برای اولین بار از برگرداندن مال امتناع کرد می‌تواند مجرم شناخته شود و برای تعیین مجازات آن نیازی به تکرار جرم نیست.
