بررسی عقد هبه

زمانی که ما چیزی را به شخصی می بخشیم شاید نیاز باشد مسائل حقوقی آن را هم بدانیم چرا که نباید فراموش کنیم که بخشیدن یک مال مترادف با انعقاد عقدی به نام هبه خواهد بود و این قرارداد شرایط ویژه ای را دارد. که نیازمند به داشتن وکیل و ارتباط با او برای اتفاقاتی است که در این راستا پیش می آید. لذا در این مقاله سعی بر آن است که در این خصوص مطالبی را بیان نماییم که بدانیم در مقابل هبه چگونه بایستی عمل نمائیم.
هبه در لغت به معنای بخشیدن و دادن چیزی به کسی بدون عوض است و در اصطلاح حقوقی نیز بدان معنا است که واهب آن چیزی را که ملک خودش است، رایگان و بلاعوض به دیگری انتقال داده باشد مطابق بر ماده ۷۹۵ قانون مدنی هبه به این صورت تعریف شده است: ((هبه عقدی می باشد که به موجب آن یک نفر مالی را به رایگان به شخص دیگری تملیک می نماید و به عبارت دیگر او مال خود را به طور مجانی به ملکیت دیگری در خواهد آورد.))
در این عقد کسی که مالش را تملیک می کند را واهب و کسی که مال به ملکیت او در می‌آید متهب و همچنین مالی را که مورد هبه واقع و بخشش می‌شود را عین موهوبه می گویند.
بنابر قانون مدنی، چنین عقدی واقع نمی‌شود، مگر با قبول متهب و قبض او و در صورتی که عقد هبه منعقد و عین موهوبه هم قبض شده باشد، در هنگامی که واهب خود و یا به وسیله وکیل بخواهد از عقد رجوع کرده و مال موهوبه را پس بگیرد می بایست دو شرط را رعایت کرده باشد و به طور کلی این دو شرط محقق شده باشد. این دو شرط که برای رجوع از مال موهوبه و در زمانی که عین موهوبه به قبض درآمده است وجود دارد که به شرح ذیل می باشد:
۱٫می بایست عین موهوبه موجود بوده باشد.
۲٫حق رجوع واهب از بین نرفته باشد. نکته مهم این است که هرگاه عین مال از بین رفته باشد، رجوع امکان پذیر نخواهد بود.

اقسام هبه

در دعوای حقوقی هبه بر دو نوع خواهد بود
۱٫ معوض: هنگامی که واهب در زمان عقد با متهب شرط نموده است که در عوض چیزی که به او خواهد داد او نیز عوض آن را رایگان به واهب بدهد و یا این که متهب بدون شرط واهب، چیزی در مقابل هبه‌ای که گرفته است به طور رایگان به واهب داده باشد.
۲٫ غیر معوض: هرگاه واهب در هنگام عقد، شرط پرداخت عوض بر متهب را ننموده باشد و متهب هم چیزی در عوض هبه به واهب پرداخت نکرده باشد.

نکته مهمی که بایستی به آن اشاره کرد این است که در مورد هبه معوض، در زمانی که واهب و یا وکیل او عوضی را قرار داده باشند این عوض در برابر مال موهوب نمی باشد بلکه عوض در مقابل شرطی که واهب کرده است خواهد بود ولی در موردی که موضوع عقود دیگر مثل بیع، بوده باشد عوض در مقابل عین خواهد بود.

این عقد جزء عقود جایز می باشد و طرفین می توانند آن را برهم بزنند به این معنا که هر یک از طرفین و یا وکیل آنها این حق را خواهند داشت که آن را بهم بزنند، اما این را باید اشاره کنم که در ۵ مورد هبه لازم می شود و امکان برهم زدن آن وجود نخواهد داشت که این موارد به شرح ذیل می باشد:
۱٫ در هر زمانی که بخشش نسبت به خویشاوندان مثل پدر و مادر بوده باشد امکان برهم زدن آن وجود نخواهد داشت.
۲٫ واهب مال را «قربه الی الله » بخشیده باشد.
۳٫ در صورتی که هبه معوض بوده باشد هر چند متهب مقدار کمی عوض به واهب داده باشد.
۴٫ در زمانی که مال موهوبه به حال خود باقی نمانده است و یا تمام یا قسمتی از آن به کلی تلف شده و یا تغییر کرده ویا این که متهب، مال را به دیگری انتقال داده باشد طرف مقابل خود و یا به وسیله وکیل خود نمی تواند عقد را برهم بزند و عقد به قوت خود باقی می باشد.
۵٫ واهب بعد از تحویل عین موهوبه و یا متهب بعد از تحویل گرفتن فوت کرده باشد.

رجوع از هبه

در خصوص رجوع از عقد هبه به دو صورت عمل می شود مورد اول این است که خود واهب و یا وکیل او به صورت بیان و گفتار از هبه رجوع می نمایند و یا اینکه با انجام فعل. در آن موردی که عین برگردانده خواهد شد و یا واهب مال موهوبه را می فروشد یا وقف می کند رجوع انجام شده است و در رجوع نیاز نیست که متهب آگاه باشد. نکته قابل توجه آنکه برای رجوع از هبه‌نامه، واهب خودش و یا وکیل او بایستی به دادگاه حقوقی مراجعه نماید و در این مورد هرگاه به صورت سند رسمی بوده باشد واهب بدون اینکه نیاز به اثبات هبه درخواست رجوع خود را مطرح می‌کند. اما در صورتی که عادی یا هبه شفاهی بوده باشد واهب ابتدا بایستی انعقاد عقد هبه را به اثبات برساند و سپس رجوع را مطرح کند.

هبه مهریه

در خصوص زمانی که زوجه مهریه خود را به شوهرش هبه می کند رجوع از آن دارای ۳ حالت است:
۱٫ هنگامی که زوجه درمورد مهریه، ما فی‌الذمه زوج را ابرا نموده باشد و اعلام بنماید که از نظر من، تو دیگر تکلیفی برای پرداخت مهریه نخواهی داشت؛ در این مورد تکلیف شوهر در ادای مهر به طور کلی ساقط خواهد شد.
۲٫ در زمانی که زوجه در برابر طلاق، مهریه خود را به شوهر بذل کرده باشد که این موارد در طلاق های خلع و مبارات صورت می پذیرد و نکته جالب این است که در زمان عده طلاق از بذل خود رجوع کند، طلاق ملغی و کان‌لم‌یکن خواهد شد.
۳٫ در موردی که زوجه مهریه خود را به زوج هبه کرده باشد در این حالت تکلیف شوهر در پرداخت مهریه به طور کلی از بین نخواهد رفت و زن حق رجوع تحت شرایطی را خواهد داشت.