با خواندن این مقاله درباره دادگاه خانواده بیشتر خواهید دانست. دادگاه خانواده از پر رفت و آمدترین و شلوغ‌ترین دادگاه‌ها است. اغلب افراد یا خودشان پرونده‌ای در این دادگاه داشتند یا دارند، یا یکی از نزدیکان و اقوامشان در گیرودار حل مسئله‌ای حقوقی در این حوزه هستند. لذا بیشتر دانستن از دادگاه خانواده خالی از فایده نیست. برای ساده شدن مفهوم اصطلاحات حقوقی در موارد مورد نیاز معنی یا مفهوم حقوقی داخل پرانتز آورده شده است.
دادگاه خانواده
دادگاه خانواده درواقع یکی از شعب دادگاه عمومی است که به صورت تخصصی به جرائم یا دعاوی خانواده رسیدگی می‌کند. مجتمع‌های تخصصی دادگاه یا دادسرا، در صورت نیاز با رعایت مقررات مربوطه به پیشنهاد رئیس کل دادگستری استان و تصویب رئیس قوه قضاییه تشکیل می‌شوند. لازم به ذکر است طبق قانون تخصصی بودن شعب مانع از ارجاع سایر شکایات و دعاوی به آن شعب نخواهد بود.
برای نمونه موارد زیر جزو دادگاه‌های تخصصی هستند:
- دادگاه اطفال
- دادگاه خانواده
- دادگاه پزشکی
- دادگاه ویژه جرایم اقتصادی
تشکیل دادگاه خانواده
دادگاه خانواده در مرداد ماه سال ۱۳۷۶ به موجب قانونِ اختصاص تعدادی از دادگاه‌های موجود به دادگاه‌های موضوع اصل ۲۱ قانون اساسی، تشکیل شد. اصل ۲۱ قانون اساسی در مورد حقوق زنان و وظیفه دولت در احقاق حق و ایجاد بستر شایسته جهت رشد زنان است و در آن آمده است:
«دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد:
۱- ایجاد زمینههای مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او
۲- حمایت مادران، بالخصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند، و حمایت از کودکان بی‌سرپرست
۳- ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده
۴- ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بی‌سرپرست
۵- اعطای قِیمومت (به معنی قیم بودن) فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه (به معنی حفظ مال صغیر توسط قیّم) آنها در صورت نبودن ولیّ شرعی.»
به موجب این قانون رئیس قوه قضاییه مکلف است در حوزه‌های قضایی شهرستان‌ها حداقل یک شعبه از دادگاه‌های عمومی را برای رسیدگی به دعاوی خانواده اختصاص دهد. پس از تخصیص این شعبه دادگاه‌های عمومی صلاحیت رسیدگی به دعاوی مربوط به این داده‌ها را نخواهند داشت.
در ادامه این راهنمای حقوقی از سازمان حقوقی و داوری ثمین عدالت، سازمان، صلاحیت و شیوه رسیدگی دادگاه خانواده مورد بررسی قرار خواهند گرفت. با ما همراه باشید.
سازمان دادگاه خانواده
هر دادگاه خانواده از یک رئیس یا عضو علی البدل تشکیل می‌شود. طبق قانون قضات دادگاه‌های خانواده باید متاهل بوده و حداقل ۴ سال سابقه کار قضایی داشته باشند. هر دادگاه خانواده حتی المقدور با حضور مشاور قضایی زن، شروع به رسیدگی نموده و احکام توسط رئیس دادگاه یا عضو علی البدل، پس از مشاوره با مشاوران قوه قضاییه زن، صادر می‌شود.
صلاحیت دادگاه خانواده
همانطور که پیش‌تر ذکر آن رفت مراجع اختصاصی تنها حق رسیدگی به اموری را دارند که در قانون صلاحیت آن به آنها اعطا شده باشد. دعاوی داخل در صلاحیت دادگاه خانواده عبارتند از:
- دعاوی مربوط به نکاح دائم و موقت
- طلاق فسخ نکاح بذل مدت و انقضای مدت
- دعاوی مربوط به مهریه
- دعاوی مربوط به جهیزیه
- مربوط به اجرت المثل و نحله ایام زوجیت
- دعاوی مربوط به نفقه معوقه و جاریه زوجه و افراد واجب النفقه
- دعاوی مربوط به حضانت و ملاقات فرزند
- دعاوی راجع به نسَب
- دعاوی مربوط به نشوز(نافرمانی و ناسازگاری کردن زن با شوهر) و تمکین
- دعاوی راجع به نصب قیم و ناظر، ضم امین و عزل آنها
- حکم رشد
- دعاوی راجع به ازدواج مجدد
- دعاوی راجع به شرایط ضمن عقدازدواج
در عین حال که این مرجع تنها صلاحیت رسیدگی به دعاوی و اموری را خواهد داشت که قانون در صلاحیتش قرار داده است به شکایت کیفری در خصوص نفقه جاریه و حضانت و ملاقات اطفال نیز رسیدگی می‌نمایند.
رسیدگی به دعاوی خانوادگی
به موجب ماده ۱ قانون حمایت خانواده، مصوب یازدهم خرداد سال ۴۶، اختلافات مدنی ناشی از امور زناشویی و دعاوی خانوادگی بدون رعایت تشریفات قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی می‌شود. متن این ماده قانونی به این شرح است:
« به کلیه اختلافات مدنی ناشی از امر زناشویی و دعاوی خانوادگی در دادگاه‌های شهرستان نباشد در دادگاه بخش بدون رعایت تشریفات قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی خواهد شد»
همچنین در ماده ۸ «لایحه قانونی دادگاه مدنی خاص» مصوب مهر ۱۳۵۸نیز مقرر شده که در رسیدگی به دعاوی داخل در صلاحیت این دادگاه رعایت تشریفات آیین دادرسی لازم نیست و ترتیب رسیدگی تابع مقررات شرع خواهد بود:
« ماده ۸ – اصحاب دعوی مستقیماً به دفتر دادگاه دادخواست می‌دهند و باید هزینه دادرسی را طبق مقررات قانون آیین دادرسی مدنی بپردازند و‌مادام که هزینه را نپردازند به دادخواست آنها رسیدگی نخواهد شد مگر این که به تشخیص دادگاه معسر باشند. سایر تشریفات آیین دادرسی لازم‌الرعایه‌نیست و ترتیب رسیدگی تابع مقررات شرع خواهد بود.»
پرونده‌های حقوقی به‌ظاهر شبیه به‌هم الزاما راه‌حل مشابهی ندارند! قبل از مشاوره حقوقی اصولی، هیچ اقدامی انجام ندهید. گاهی یک اقدام نادرست باعث ایجاد گره‌ای کور می‌شود. برای دریافت مشاوره حقوقی در امور خانواده با ماتماس بگیرید.
