عدم دریافت مهریه جوازی برای عدم تمکین است؟ پاسخ به این پرسش شاید بسیاری از مسائل پیرامون مهریه را برای ما روشن کند.
مطالعه موردی یک پرونده مهریه
توضیح یک موضوع به روش Case Study که در فارسی به آن مطالعه موردی می‌گوییم مزایای بسیاری دارد. با این روش جنبه‌های بیشتری از یک بحث در خلال یک نمونه واقعی بررسی می‌شود. فهم مطلب نیز بدلیل طرح آن در قالب مثال واقعی ساده‌تر می‌شود. در این نوشتار حقوقی قصد داریم مطالعه موردی روی مبحث حقوقی مهریه داشته باشیم. با ما همراه باشید.
درصد قابل توجهی از پرونده‌های وکالت و مشاوره‌های حقوقی ثمین عدالت در مورد مطالبه مهریه، پرداخت مهریه، قوانین و شرایط مهریه، تقسیط مهریه، اجرای حکم مهریه و بطور کلی درباره موضوعات مرتبط با مهریه است. واکاوی حقوقی این پرونده‌ها سبب افزایش آگاهی افراد درگیر در موارد مشابه می‌شود. بالا بردن سطح آگاهی حقوقی مردم برخاسته از خط فکری ثمین عدالت ایستا است و سرلوحه کاری ماست.
آیا زن می‌تواند تا مهریه به او داده نشده تمکین نکند؟
مرد جوانی که مدت کمی از ازدواجش گذشته با ناراحتی و عصبانیت فراوان مراجعه نموده و قصد شکایت از همسرش را دارد. وی توضیحاتی ارائه می‌دهد که مشخص می‌شود همسرش از انجام وظایف زناشویی و تمکین از وی امتناع می‌کند. در مذاکراتی که با همسر زوج انجام شد مشخص گردید وی تمکین از مرد را مشروط به گرفتن مهریه‌اش کرده است.
سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا به لحاظ قانونی زن چنین حقی دارد؟ یا عمل او غیر قانونی است و قانون با او برخورد خواهد کرد؟
به جرات می‌توان گفت بیشتر مشکلات حقوقی که بابت مهریه گریبان افراد را می‌گیرد بدلیل ناآگاهی است. متاسفانه تجربه کاری سالیان سال نشان می‌دهد افراد به ندرت قبل از ازدواج به وکیل مراجعه کنند تا مشاوره حقوقی بگیرند. مشاوره حقوقی قبل از ازدواج واقعا پدیده نادری است. در باور بسیاری از خانواده‌ها فکر کردن به بارحقوقی که عقد نکاح در زندگی مرد و زن وارد می‌کند اشتباه است و شگون ندارد در هنگامه مقدس ازدواج به آن فکر کرد.
این مسئله معضل بزرگی است زیرا در زندگی اغلب انسان‌ها بزرگترین تعهد مالی و حقوقی هنگام ازدواج رقم می‌خورد. برای مثال مهریه، یکی از بزرگترین دیون مالی یک مرد است ولی در شرایطی زیر بار آن می‌رود که آگاهی حقوقی ندارد و منطقش تحت تاثیر احساسش قرار گرفته.
برای پاسخ به سوالی که مطرح شد نیاز است کمی از جایگاه قانونی مهریه در قانون کشور بدانیم.
مِهریه یا مَهریه در قانون؟
همیشه گفته‌ایم و شنیده‌ایم مِهریه ولی در اصل مَهریه درست است. مهریه هیچ ارتباطی به مهر و محبت مرد به زن ندارد. شاید همین اشتباه مصطلح باعث بوجود آمدن مهریه‌های سرسام‌آور شده است.
در لغت‌نامه دهخدا آمده است مهریه یا کابین چیزی است که داماد برای نکاح به عروس می‌دهد. در قرآن مجید کلمه مهریه بکار نرفته و از لغات معادل مانند الصداق، الصداقه، حله، الاجر، الفریضه، الطول استفاده شده است.
دکتر کاتوزیان که از اساتید و مشاهیر علم حقوق است مهریه را اینگونه تعریف می‌کنند: مهریه مالی است که به‌مناسبت عقد نکاح مرد ملزم به دادن آن به زن می‌باشد.
جالب توجه است که الزام به تملیک مهر، ناشی از حکم قانون است و ریشه قراردادی ندارد. ازین رو سکوت دو طرف در عقد و حتی توافق بر اینکه زن مستحق مهریه نباشد، نمی‌تواند تکلیف مرد را در این زمینه از بین ببرد.
بنابراین مهریه، نوعی الزام قانونی است که بر مرد تحمیل می‌شود. زوجین تنها می‌توانند هنگام عقد یا پس از آن، بر مقدار مهر توافق کنند.
انواع مهریه از نظر زمانی
مهریه از لحاظ زمان پرداخت بر سه قسم است و برای فهم کامل صورت مسئله مطرح شده در این نوشتار حقوقی دانستن آن‌ها ضروری است.
- مهریه حال: مهریه‌ای که به طور کامل و فوری دریافت می‌شود. بعبارتی می‌توان آن را عندالمطالبه نامید.
- مهریه موجل(مدت دار): مهریه‌ای است که زوج ظرف مدت معینی باید پرداخت کند.
- بخشی از مهریه حال و بخشی دیگر موجل است. زن حق دارد تمام مهر را حال قرار داده، از همسرش مطالبه نماید. در این صورت زن به لحاظ شرعی و قانونی حق مطالبه پس از عقد را دارد و زوج ملزم به پرداخت مهریه است.
مهریه در نظام حقوقی ایران با تأکید بر قانون حمایت خانواده۱۳۹۱
قانون حمایت خانواده نخست در سال ۱۳۳۶ تصویب شد. این قانون به علت کم و کاستی‌ها منسوخ گردید و برای بار دوم قانونی با همین عنوان در ۱۳۵۳ تصویب شد. این قانون نیز به علت واکنش‌ها تغییر کرد. در سال ۱۳۳۶ لایحه جدیدی به مجلس پیشنهاد شد که سرانجام در سال ۱۳۹۱ به تصویب رسید.
لایحه حمایت خانواده بعد از فراز و نشیب‌ها و جنجال‌های فراوان در سال ۱۳۹۱ به تصویب مجلس رسید. از مهم‌ترین بخش‌های این لایحه ماده ۲۲ است که در مورد وصول مهریه می‌باشد و برای آن سقف تعیین کرده است. طبق این قانون اگر مهریه زن تا ۱۱۱ سکه بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن با توجه به ماده ۹ قانون محکومیتهای مالی است.
ولی اگر بیش از این باشد، وصول آن مشروط به ملائت زوج (مفهومی مقابل اعسار) است. زن باید ملائت زوج را ثابت کند تا بتواند مهریه خود را به طور کامل بگیرد.
رابطه تمکین زوجه با پرداخت مهریه
از منظر قانونی چون مهریه در عقد نکاح در حکم عوض است، لذا زن می‌تواند قبل از دریافت مهر از ایفای وظایف زناشوئی خودداری کند. طبق ماده ۱۰۸۵ قانون که به حق حبس زنان معروف است، داریم:
« ماده ۱۰۸۵-زن می تواند تا مهریه به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.»
طبق نظر حقوقدانان استفاده از حق حبس برای زنان دو شرط دارد.
- مهریه حال باشد. (به توضیحاتی که در همین مقاله در مورد مهریه حال بیان شده است، مراجعه شود.)
- زن قبل از گرفتن مهریه وظایف زناشویی را انجام نداده باشد. در غیر اینصورت طبق ماده ۱۰۸۶ قانون این حق از وی ساقط می‌شود.
«ماده ۱۰۸۶ – اگر زن قبل از اخذ مهر به اختیار خود به ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود دیگر نمی‌تواند از حکم ماده قبل استفاده کند‌معذلک حقی که برای مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد.»
نفقه زن در صورت اعمال حق حبس
با توجه به مواد ۱۰۸۵ و ۱۱۰۸ قانون مدنی بدلیل اینکه زن در این مواقع بدلایل مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کرده حق نفقه از او ساقط نمی‌شود. چنانچه شوهر با داشتن استطاعت نفقه او را ندهد مطابق ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی قابل تعقیب و مجازات است.
«ماده ۱۱۰۸- هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.»
«ماده ۶۴۲ – هرکس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود رادر صورت تمکین ندهد یااز تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه اورا از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می نماید»
با افتخار آماده پاسخگویی به سوالات شما هستیم.
