ورود به بحث اثبات عدم تمکین زن از شوهر نیازمند طرح مقدماتی درباره تمکین است که در بخش ابتدایی این مقاله به آن خواهیم پرداخت.
تمکین ۲ نوع است
تمکین در لغت به معنی قدرت و سلطنت دادن است. دو نوع تمکین داریم. تمکین عام و خاص. تمکین به معنی خاص در مورد مسائل جنسی است. اینکه زن رابطه متعارف جنسی با شوهر را بپذیرد. به‌طوری‌که مقید به زمان و مکانی خاص نباشد و جز در مواردی که دلیل موجهی داشته باشد از برقراری رابطه جنسی خودداری نکند. البته این تنها وظیفه زن نیست. مرد نیز باید در راستای حسن معاشرت پاسخگوی نیاز جنسی زن باشد. بنابراین وظیفه برقراری رابطه جنسی از تکالیف مشترک است.
اما تمکین به معنی عام یعنی زن وظایف خود را نسبت به شوهر انجام دهد و از او در حدود قانون و عرف اطاعت کند و ریاست شوهر را در خانواده بپذیرد.
البته اگر شوهر توقعات نامشروع یا نامتعارف داشته باشد، زن مکلف به اطاعت از او نیست. به‌عنوان‌مثال در قانون کشور زن استقلال مالی دارد و می‌تواند هر دخل و تصرفی که بخواهد روی اموالش داشته باشد. اگر مردی زن را مجبور به فروش اموالش کند زن می‌تواند از او اطاعت نکند.
البته در زمانی که اطاعت، شرعاً و عقلاً ممکن نیست مثل درخواست رابطه جنسی در روزهای ماه مبارک رمضان، ایام عادت ماهانه، هنگام بیماری و … عدم پذیرش منافاتی با تمکین ندارد.
در خصوص معاشرت زن و خروج او از خانه و ملاقات اقوام و دوستان، مرد می‌تواند رفت و آمد را کنترل کند ولی نباید از حد متعارف خارج شود. البته اگر شوهر از خروج زن از خانه و ملاقات او با دیگران بکل جلوگیری کند مرتکب سوء معاشرت شده است.
عدم تمکین
نقطه مقابل تمکین، نشوز است و زنی که از شوهر اطاعت نکند ناشزه نامیده می‌شود. نشوز در لغت به معنای ارتفاع در اصطلاح حقوقی نافرمانی زن یا مرد است. نافرمانی مرد و عدم ایفای وظایف زناشویی از ناحیه او نیز در فقه اسلامی نشوز نامیده شده است. البته در حقوق امروز نشوز را معمولاً برای زن به کار می‌برند.
در قانون، حمایت حقوقی از زنان در صورت عدم ایفای وظایف زناشویی از جانب مرد در نظر گرفته شده است. زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه الزام شوهر را به انجام وظایفش بخواهد. به‌علاوه نشوز شوهر سوء معاشرت است و اگر از مصادیق عُسر و حَرَج باشد، زن می‌تواند از دادگاه درخواست طلاق کند. (اطلاعات بیشتر در مقاله ۴ حالت مختلف طلاق در قانون کشور)
مجازات عدم تمکین
اگر زن تمکین نکند، شوهر می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده، الزام به تمکین بخواهد. همچنین زن ناشزه نمی‌تواند نفقه از همسرش بگیرد. ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی در این زمینه مقرر می‌دارد:
«هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.» با توجه به این ماده قانونی مشخص است که اگر زن عذر موجهی برای عدم تمکین داشته باشد، حق نفقه از او ساقط نخواهد شد. مثلاً اگر مرد مبتلا به بیماری ایدز باشد عدم نزدیکی با او مصداق نشوز نیست.
اثبات عدم تمکین
اثبات عدم تمکین سخت است چون بسیار خصوصی است و به جز زن و مرد کسی از آن خبر ندارد. مگر اینکه زن در دادگاه اقرار کند یا کسانی -که به نحوی مطلع‌اند- علیه او شهادت دهند.
البته قاضی هم می‌تواند برای اثبات عدم تمکین طبق شواهد و اظهارات طرفین تصمیم بگیرد.
اگر زن از وظایف زوجیت امتناع کند، صرفاً مستحق نفقه نخواهد بود و مهریه همچنان بر ذمه مرد است. اگر امکان الزام زوجه به انجام وظایف زوجیت میسر نیست، دادگاه حکم اجازه ازدواج دوم مرد می‌دهد.
در ثمین عدالت وکلای باتجربه‌ای به‌صورت تخصصی به دعاوی خانوادگی رسیدگی می‌کنند. با کمک گرفتن از آن‌ها در فضایی آرام و بی‌تنش از حق خود دفاع کنید.
