امانت‌داری از جمله صفاتی است که همیشه بزرگترها ما را به آن سفارش کرده‌اند. اما متاسفانه خیانت در امانت یکی از جرائم پر تکرار در حوزه جرائم کیفری است. این عمل ناپسندیده مجازات سنگینی دارد که در ادامه درباره آن سخن خواهیم گفت.
خیانت در امانت چیست؟
در تعریف حقوقی خیانت در امانت استعمال، تصاحب تلف یا مفقود نمودنِ توأم با سوءنیت مالی است که از طرف مالک به فرد دیگری سپرده شده و قرار بر استرداد آن بوده است. یعنی امانت گیرنده قرار بوده مال را به صاحب آن برگرداند.
در مباحث حقوقی گفته‌می‌شود خیانت در امانت از دو جزء سوءنیت عام و سوءنیت خاص تشکیل می‌شود. سوءنیت عام به عمل فیزیکی که فرد خاطی مرتکب شده مربوط می‌شود. متهم باید از اعمال تصاحب، اتلاف، مفقود یا استعمال کردن امانت را از روی قصد و اراده انجام داده باشد. سوءنیت خاص نیز این است که متهم به قصد حصول نتیجه عمل خیانت را مرتکب شده باشد.
مجازات خیانت در امانت
خیانت در امانت یکی از جرائمی است که در دین اسلام به شدت تقبیح شده است و مجازات اسلامی سنگینی نیز برای آن در نظر گرفته شده است. معمولا مال امانت داده شده ممکن است بعداً پس گرفته شود یا بر اساس خواسته مالک اصلی در راه خاصی مصرف شود. درصورتی‌که فردی که مال به او امانت داده شده است، مال مورد نظر را تصرف کند یا از آن در راهی غیر از آن چه که مالک خواسته بود استفاده کند و حتی آن را مفقود کند یا از بین ببرد، در امانت خیانت کرده است و به همین دلیل باید مجازات شود. ماده ششصد و هفتاد و چهار قانون تعزیرات سال ١٣٧۵ که اشعار می‌دارد:
«هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول نوشته‌هایی از قبیل سفته بود که قبض و نظایر آن به‌عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.»
جالب است مبنای شرعی این مجازات را بدانید. در روایات آمده است که حضرت علی (ع) برای سه دسته دستور حبس صادر می‌نمود:
- غاصب
- خورنده مال یتیم
- نابود کننده امانت
طبق همین قاعده فقهی کسی که خائن به امانت باشد در صورت احراز آن حبس خواهد شد.
چگونه می‌توان جرم خیانت در امانت را اثبات کرد؟
همان‌طور که بیان شد، اگر مالی از سوی مالک (یا فردی با اجازه مالک) در اختیار شخص دیگری قرار گرفته باشد و آن فرد از مال به ضرر مالک یا به نفع خود استفاده، تصاحب و تلف یا مفقود کند جرم خیانت در امانت را مرتکب شده است. همچنین امتناع از بازگرداندن امانت یا عدم صرف آن در راهی که خواست امانت دهنده بوده نیز از مصادیق این جرم است.
البته اگر امین برای جلوگیری از ضرر مالک مال او را تصاحب یا مفقود کرده باشد از سوی قانون مجرم شناخته نخواهد شد. پس نکته مهم دیگر این است که در زمان اعلام جرم ابتدا باید ثابت شود که اساساً مالی به فرد مورد نظر سپرده شده است یا نه. در صورتی که شاکی نتواند ثابت کند مال مورد نظر را به فرد امین سپرده است، نمی‌توان این جرم را اثبات کرد.
طبق ماده ۶۷۳ و ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی مصادیقی برای این جرم وجود دارد. از جمله:
• هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده یا به هر طریق به دست آورده است، سوء استفاده کند
• هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به‌عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند.
این جرم موجب خدشه‌دار شدن حیثیت عمومی می‌شود، به همین دلیل قانون‌گذار آن را غیر قابل بازگشت می‌داند. خیانتِ امانت‌دار دو جنبه عمومی و خصوصی دارد. جنبه خصوصی مربوط به شاکی و مدعی است که حتی با گذشت او تنها همین جنبه جرم را رفع می‌کند.
اما در جنبه عمومی همچنان مجازات تعزیری طبق ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی حتی با رضایت شکات به قوت خود باقی خواهد ماند. از طرفی با توجه به ماده ۳۰ قانون مجازات اسلامی، این جرم جزء جرائمی است که قابل تعلیق نیستند. همان‌طور که مشاهده می‌کنید قانون با مجرمان خیانت در امانت به شدت برخورد می‌کند. دادگاه شرایط مختلفی را برای اثبات وقوع این جرم لازم می‌داند که در ادامه اجمالاً به برخی از آنها خواهیم پرداخت.
در چه صورتی یک مال امانت محسوب می‌شود؟
در قانون و شرع تنها مالی امانت است که توسط مالک و صاحب مشروع و قانونی آن نزد فرد دیگری قرار گرفته باشد. به این ترتیب زمانی که بحث خیانت در امانت مطرح می‌شود ابتدا اثبات شود مالک قانونی مال همان کسی است که مال را به امانت گذاشته است. بنابراین مالی که از طریق سرقت یا غصب به دست آمده باشد مال امانت نخواهد بود. سه بحث در اینخصوص متصور است:
سپردن مال به امین
مال باید توسط مالک( یا متصرف قانونی) به امین سپرده شده باشد. پس اگر کسی خودش آن را به دست آورده باشد خیانت در امانت شکل نگرفته است.
سپردن امانت به شکل قانونی
امانت دادن مال سرقتی یا غصبی مورد حمایت این قانون قرار نمی‌گیرد. پس اگر فردی اموال دزدی را به جای سارق تحویل پلیس دهد خائن به امانت نیست.
شرط پس دادن مال
وقتی می‌توان امین را در دادگاه محکوم کرد که طبق قول و قرار قبلی او مکلف به استرداد یا به مصرف خاص رساندن مال باشد.
آیا خیانت در امانت کلاهبرداری است؟
بسیاری از افراد کلاهبرداری و حتی سرقت را با خیانت در امانت اشتباه می‌گیرند. برای این که این جرم اثبات شود، باید به مالک یا صاحب مال به دلیل رفتار امین مورد ضرر واقع شوند. به زبان ساده‌تر اگر فردی که مال در نزد او قرار دارد از مال مورد نظر نفعی نبرد اما به هر دلیلی موجب ضرر صاحب مال شود باز هم این جرم رخ داده است. اما در کلاهبرداری شرط وقوع جرم منتفع شدن یا سود کردن فرد کلاهبردار است. علاوه بر این در کلاهبرداری، مجرم با استفاده از اقدامات متقلبانه مال دیگران را تصرف می‌کند؛ اما در خیانت در امانت، صاحب مال با اختیار خود مال خود را در اختیار امین می‌گذارد. به این ترتیب تفاوت زیادی بین کلاهبرداری و خیانت در امانت وجود دارد. مجازات‌های متفاوتی نیز برای این دو جرم در نظر گرفته شده است.
موسسه حقوقی و داوری ثمین عدالت آماده کمک به شما برای احقاق حقتان است. برای مشاوره با وکیل کیفری خبره با شماره ١۴۵٧ (بدون کد) تماس بگیرید (تماس از اقصی نقاط ایران بدون نیاز به کد)
