در جامعه امروزی مجازات مجرمین، هدف اصلی نظام های حقوقی نمی باشد بلکه مجازات وسیله و ابزاری برای اصلاح و بازپروری و جرم زدایی می باشد. زمانی که با مجرمینی برخورد می کنیم که بعد از ارتکاب جرم، پشیمان از عملکرد خود هستند و سعی دارند که دیگر این کار را انجام ندهند و اشتباه خود را جبران نمایند شده و مصمم است دیگر مرتکب چنین عملی نشود و اشتباه خود را جبران کند، مجازات این افراد کاری بیهوده خواهد بود.
در حقوق کیفری راهی وجود دارد که باعث می شود شخص مرتکب بدون مجارات اصلاح گردد. این امر توبه می باشد که شخص با انجام آن و همراهی وکیل خود دادگاه را برای صدور حکم بر مبنای منتفی دانستن مجازات مجاب می نماید . در اینمقاله به بررسی موضوع توبه در کرایم کیفری می پردازیم.
توبه در قانون مجازات اسلامی
در نظام کیفری ایران در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، عبارت توبه در ۱۸ مورد به کار برده شده است و در قانون مربوط به تعریرات که در سال ۱۳۷۵ تصویب شده است در دو مورد و آنهم در جرایم علیه امنیت و تهیه و ترویج سکه مورد استفاده قرار ف کننده مجارات می داند. به طور کلی اگر شخصی به عنوان مرتکب در جرایم کیفری سکه تقلبی در دادگاه تحت تعقیب باشد وکیل پایه یک دادگستری که او دارد می تواند از قاضی درخواست کند که موکلش از عنوان معاف کننده توبه استفاده نماید. در این حالت و با قبول دادگاه و احراز شرایط مقرر مجازات شخص مرتکب براساس ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری موقوف می گردد.
هنگامی که شخصی مرتکب جرمی می شود و از آن پشیمان شده است با درخواست وکیل خود و شرط احراز ندامت توبه کند در حکمی که توسط مقام قضایی صادر خواهد گردید تاثیر دارد اما نکته ای که بایستی به آن اشاره نمایم این است که توبه یک تاسیس ارفاقی اختیاری می باشد و به طور کلی مقام قضایی الزامی برای پذیرش آن نخواهد داشت.
با توجه بر اینکه شخصی که مرتکب جرمی شده است که مجازات آن از حدود شرعی می باشد و بدلیل اینکه نمی توان در میزان حدود شرعی تغییراتی را دارد و یا مجازات را تقلیل داد و یا همچنین تبدیل و ساقط کرد در نتیجه نسبت به این موارد بایستی وکیل شخص مرتکب از دادگاه کیفری درخواست توبه و یا عفو را بر مبنای مقررات قانونی می نماید تا مجازات ساقط، تقلیل یا تبدیل گردد.
توبه در جرایم حدی
در خصوص جرایم حدی و پذیرش توبه بایستی اشاره نمایم که مقنن در مورد حدود در صورتی که وکیل پایه یک دادگستری که متهم برای خود انتخاب نموده است پیش از اثبات جرم، از دادگاه درخواست کند که موکلش توبه کند و ندامت و اصلاح متهم برای قاضی محرز گردد مجازات حدی او ساقط خواهد گردید و در مواردی که جرم حدی با اقرار ثابت خواهد شد در صورتی که مرتکب حتی بعد از اثبات جرم، توبه کرده باشد دادگاه این اختیار را خواهد داشت که عفو مجرم را به وسیله رییس قوه قضاییه از مقام رهبری بخواهد.
در مورد توبه، اصلاح و ندامت شخصی که جرم را مرتکب شده است بایستی برای قاضی احراز شود و به ادعای مرتکب اکتفا نخواهد شد.
توبه در جرایم مستوجب تعزیر
توبه در مورد جرایمی که مجازات آنها تعزیری می باشد دارای تفکیک خاصی است . به این صورت که اگر شخص مرتکب جرمی را انجام بدهد که مشمول مجازات تعزیری، درجات شش، هفت و هشت گردد و وکیل او از دادگاه درخواست کرده باشد که متهم حاضر به توبه می باشد و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز گردد مجازات او ساقط خواهد شد و در مورد درجات یک تا پنج، دادگاه این اختیار را دارد که مقررات مربوط به تخفیف مجازات را اعمال بنماید.
در خصوص توبه پس از دستگیری مجازات های مربوط به دیه، قصاص، حد قذف و محاربه نسبت به شخص مرتکب ساقط نمی‌شود، ولی در خصوص توبه ای که محارب قبل از دستگیری یا تسلط بر او، موجب سقوط حد می باشد .
در موردی که شخصی به مجازات‌های محارب، نفی بلد یا تبعید محکوم شده باشد و مدت آن نیز دست کم یک سال تعیین شده باشد در صورتی که وکیل شخص مرتکب از دادگاه درخواست کند که موکل او توبه می نماید با احراز شرایط مورد قبول و از تبعید خارج می گردد و در صورتی که این اقدام را ننماید براساس ماده ۲۸۴ قانون مجازات اسلامی همچنان در تبعید باقی خواهد ماند.
براساس تبصره ۲ ماده ۱۱۵ قانون مجازات اسلامی توبه در تعزیرات منصوص شرعی پذیرفته نمی گردد و همچنین در مورد شخصی که مقررات تکرار جرایم تعزیری نسبت به آنها اعمال می گردد توبه اعمال نخواهد شد.
در مورد اشخاصی که محکوم به حبس ابد بر مبنای جرم حدی سارق برای مرتبه سوم شده اند و یا حبس هایی که از شمول مجازات تعزیری خارج می باشند در حین اجرای مجازات هرگاه وکیل پایه یک دادگستری که انتخاب نموده است درخواست کند که متهم حاضر به توبه می باشد دادگاه بر طبق تبصره دو ماده ۲۷۸ قانون مجازات اسلامی، و در صورت مصلحت مقام رهبری بر مبنای آزادی او با عفو ایشان از حبس آزاد می گردد و یا همچنین مقام رهبری می‌تواند مجازات او را به مجازات تعزیری دیگری نیز تبدیل بنماید.
نکته ای که در مورد توبه وجود دارد و وکیل می تواند به متهم خود اعلام کند که در بیان توبه بایستی ندامت او واقعی باشد این است که با توجه بر ماده ۱۱۷ قانون مجازات اسلامی هر گاه بعد از اعمال مقررات راجع به توبه، ثابت گردد که مرتکب تظاهر به توبه نموده است سقوط مجازات و تخفیفات درنظرگرفته‌شده ملغی گردیده شده و مجازات اجرا خواهد شد و در این مورد در صورتی که مجازات از نوع تعزیری بوده باشد، مرتکب به حداکثر مجازات تعزیری محکوم می گردد.
در پایان، براساس ماده ۱۱۸ قانون مجازات اسلامی در دعاوی کیفری متهم اختیار خواهد داشت که پیش از قطعیت حکم، دلایل و مدارک مرتبط به توبه خود را به مقام رسیدگی کننده ارائه بنماید در نتیجه بایستی بیان نمایم که در دادسرا هم می توان ادعای توبه نمود و در صورتی که دادستان با توبه مخالفت نموده باشد متهم خواهد توانست به مرجع تجدیدنظر اعتراض خود را اعلام کند.
