دعاوی حقوقی و خیار غبن

در دعاوی حقوقی موضوع فسخ و به تبع آن خیاراتی را که مورد استفاده قرار می گیرد از اهمیت بالایی برخوردار می باشد در این مقاله سعی داریم تا به یکی از این خیارات مه خیار عبن می باشد را مورد بررسی قرار بدهیم و در ابتدا به معانی لغوی و اصطلاحی آن خواهیم پرداخت.

در معنای لغوی زیان به دیگری و خدعه و یا گول زدن و بازی دادن فردی را به وسیله شخص دیگری می باشد و در اصطلاح حقوقی به معنی عدم تعادل میان مورد معامله و ارزش مقرره آن خواهد بود که نمخونه آن در زمانی است که عدم تعادل میان ثمن و مبیع وجود دارد.

در این مورد به تعریفی قانونی از غبن می پردازیم:

خیار غبن اختیاری خواهد بود که قانون به موجب اینکه بیم ارزش معاوضه مبیع باثمن تعادل برقرار نشده است و این اختیار را به متضرر می دهند تا اینکه معامله را فسخ نموده و یا اینکه به همان نحو قبول کند.

در قانون مدنی هم خیار غبن در ماده ۴۱۶ به این صورت تعریف شده است « هریک از متعاملین که در معامله غبن فاحش داشته باشد بعد از علم به غبن می تواند معامله را فسخ کند »

انواع غبن و ویژگی های خیارغبن

در دعاوی حقوقی خیار غبن دارای ویژگی هایی می باشد که به شرح آن می پردازیم:

۱- خیار غبن صرفا به یک طرف معامله اختصاص نخواهد داشت.

۲- خیار غبن اختصاص به عقد بیع نداشته است و در  تمام عقود معین با توجه بر شرایط  و مقتصای عقد امکان پذیر می باشد.

۳- خیار غبن در معاملات وعقود معوض می باشد و عقود غیر معوض به این جهت که عوضین ندارد قابل تصور نخواهد بود.

انواع غبن :

در دعاوی حقوقی غبن به دو صورت می باشدکه یا فاحش است و غیر فاحش،  صور دیگری هم برخی به این دو نوع اضافه کرده اند و آن غبن افحش است.

۱- غبن غیر فاحش :

هر زمانی که غبن  یه طوز عرفی قابل مسامحه بوده باشد غبن غیر فاحش خواهد بود و در صورت اختلاف دادگاه حقوقی آن را مشمول خیار و دلیل فسخ نمی داند.

۲- غبن فاحش :

در صورتی غبن بر مبنای عرف قابل مسامحه نباشد در اصطلاح به آن فاحش می گویند و این ملاکی برای ایجاد خیار فسخ خواهد بود.

۳- غبن افحش :

در صورتی که در دعوای حقوقی غبن بیشتر از غبن فاحش و تفاوت به وضوح وروشنی مشاهده بشود.

شرایط و احکام خیار غبن

شرایط خیار غبن در دعاوی حقوقی بر دو گونه می باشد که به شرح ذیل می باشد:

شرایط اثبات خیار غبن :

۱- بین قیمت ها تعادلی وجود ندارد

در زمانی که بین قیمت معامله شده و قیمت اصلی تعادل برقرار نباشد و تفاوت قیمت وجود داشته باشد در این حالت غبن رخ داده و دادگاه حقوقی مبادرت به صدور حکم بر مبنای فسخ را صادر می کند.

۲- جهل به قیمت اصلی

هنگامی خیار غبن ثابت می شود که شخصی که معامله کننده است در حین انجام معامله به قیمت اصلی جاهل بوده باشد و اطلاع نداشته باشد که قیمت اصلی به چه مقدار می باشد. لذا در دعاوی حقوقی در صورتی که شخصی در نتیجه اضطرار و پریشانی با علم در خصوص قیمت اصلی مال خودرا چندین برابر کمتر از قیمت فروخته باشد حق تخواهد داشت بر مبنی خیار غبن بیع را فسخ کند.

۳- فاحش بودن غبن :

همانطور که سابقا بیان گردید برای اینکه خیار غبن ثابت شود نیاز می باشد که عدم تعادل بین قیمت اصلی و قیمت معامله شده وجود داشته باشد

بر طبق قانون مدنی در ماده ۴۱۶ هر گاه یک از متعاملین که در معامله غبن فاحش داشته است بعد از اینکه نسبت به عبن علم پبدا کرده باشد میتواند معامله را از طریق دادگاه حقوقی فسخ نماید.

ملاک فاحش بودن غبن :

در قانون مدنی ملاک تشخیص فاحش بودن آن غبنی که در عرف پذیرفته شده است و ماده ۴۱۷ قانون مدنی بیان می دارد که غبن در صورتی فاحش است که عرفا قابل مسامحه نبوده باشد.امروزه در دعاوی حقوقی دادگاه ها در خصوص موضوع مربوط به غبن فاحش کارشناس و خُبره تعیین کرده و  به آنها ارجاع خواهند داشت. نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که ملاک غبن فاحش قیمت مبیع هنگام انعقاد عقد خواهد بود.

شرایط سقوط خیار غبن در دعاوی حقوقی

۱- تأخیر در اجرای خیار :

خیار غبن یک خیار فوری است و باید بعد از علم به آن ، آنرا اجرا کرد وتأخیر موجب سقوط خیار غبن می شود ماده ۴۲۰ قانون مدنی مقرر می دارد : « خیار غبن بعد از علم به آن فوری است »

«خیار غبن از خیارات فوری است و مغبون بعد از آگاهی از غبن می بایست ظرف مدت معقولی که از نظر عرف مغایر با فورّیت نباشد اقدام به اعمال خیار نماید و گذشت زمان باوصف آگاهی از غبن موجب سقوط خیار غبن می گردد» .

۲- اِسقاط ضمن عقد :

می توان در ضمن عقد سقوط خیار غبن را مانند سایر خیارات شرط کرد :

«خیار غبن را می توان ضمن عقد ساقط نمود ولی اگر مغبون بتواند اثبات کند که منظور از اِسقاط غبن تفاوت قیمت تاحد مشخصی بوده در حالی که تفاوت ارزش بیش از حد مورد نظر می باشد خیار غبن دوباره برای او ایجاد می گردد»

نکته :

در دعاوی حقوقی هرگاه خیار غبن به میزان فاحش هنگام عقد ساقط شود و پس از معامله معلوم شود که غبن افحش بوده است شخص مغبون  این حق را خواهد داشت که معامله را  فسخ بنماید.

در نتیجه به این جهت در دفاتر اسناد رسمی در زمان ثبت معاملات به علت مسدود کردن هرگونه راهی جهت انحلال قید عبارت(( با اِسقاط کافه اختیارات ولو خیار غبن فاحشاً کان او افحش)) خواهد شد.

۳- علم به قیمت اصلی هنگام معامله :

در دعاوی حقوقی در صورتی که مغبون در زمان عقد از ارزش واقعی مال اطلاع داشته باشد ادعای غبن او پس از معامله قابل پذیرش نخواهد بود زیرا  در این حالت با آگاهی برقیمت حقیقی مورد معامله خود اقدام به ضرر خویش نموده است و در نتیجه غبن در این خصوص منتفی می گردد. در همین مورد ماده ۴۱۸ قانون مدنی مقرر داشته است که « اگر مغبون در حین معامله ، عالم به قیمت عادله بوده است خیار فسخ نخواهد داشت » .

منابع:

برگرفته از قانون مدنی در نظم حقوق کنونی / ناصر کاتوزیان