شرایط قابل استماع بودن دعوی در محاکم قضایی یکی از مفاهیم پایه و اساسی در حقوق است. به موجب اصل سی و چهارم قانون اساسی، دادخواهی حق مسلم هر فرد است و همه افراد میتوانند به قانون پناه ببرند و زیر چتر حمایتی آن قرار بگیرند. اما مسلما باید معیاری برای سنجش شکایاتی که مطرح می‌شود وجود داشته باشد و مشخص شود در چه صورتی می‌توان به دادگستری مراجعه نمود.
در ادامه این مقاله از وبسایت سازمان حقوقی و داوری ثمین عدالت به بیان شش شرط قابل استماع بودن شکایت یا به عبارت ساده شنیده شدن و درست بودن ماهیت شکایت می‌پردازیم.
شرایط قابل استماع بودن دعوی
۱- بلوغ یا اهلیت
نخستین شرط از شرایط قابل استماع بودن دعوی در محاکم قضایی، آن است که خواهان بالغ باشد. اگرچه در آیین دادرسی مدنی ایران اشاره صریحی به این مسئله نشده است اما از مواد قانونی زیر این امر قابل استنباط است.
«ماده ۹۵۸ قانون مدنی: هر انسان متمتع از حقوق مدنی خواهد بود لیکن هیچکس نمیتواند حقوق خود را اعمال اجرا کند مگر اینکه برای این امر اهلیت قانونی داشته باشد.»
«بند ۳ ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی: خواهان به جهتی ازجهات قانونی از قبیل صغر، عدم رشد، جنون یا ممنوعیت از تصرف دراموال در نتیجه حکم ورشکستگی، اهلیت قانونی برای اقامه دعوا نداشته باشد.»
۲- شرایط قابل استماع بودن دعوی: داشتن سمت
یکی از شرایط قابل استماع بودن دعوی این است که خواهان با موضوع شکایت، رابطه حقوقی داشته باشد. به این معنی که یا مطالبه‌ای برای خویش داشته باشد یا به عنوان وکیل یا وصی اقدام به طرح شکایت کند.
۳- صدور حکم منجر به انجام امری حقوقی گردد
یکی دیگر از شروط مسموع بودن این است که دعوی، در صورت رسیدگی، دارای آثار حقوقی باشد. لذا اگر دعوایی دارای آثار حقوقی نباشد قابل استماع نیست. زیرا رسیدگی به دعوایی که فاقد آثار حقوقی است امری عبث و هدر دادن وقت و انرژی مرجع قضایی است.
۴- جزمی بودن دعوی
جزم در لغت به معنی بدون تردید اقدام به کاری کردن است. در علم حقوق نیز جزم همین مفهوم را دارد. در منابع حقوقی آمده است اگر خواهان در هنگام طرح دعوی بگوید گمان میکنم یا شک دارم، دعوای او شنیده نمیشود.
قانون آیین دادرسی مدنی این شرط را در بند ۹ ماده ۸۴ جز ایرادات آورده است.
« ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی: در موارد زیر خوانده می‌تواند ضمن پاسخ نسبت به ماهیت دعوا ایراد کند:
۱ – دادگاه صلاحیت نداشته باشد.
۲- دعوا بین همان اشخاص در همان دادگاه یا دادگاه هم عرض دیگری قبلا اقامه شده و تحت رسیدگی باشد و یا اگر همان دعوا نیست دعوایی باشد که با ادعای خواهان ارتباط کامل دارد.
۳- خواهان به جهتی ازجهات قانونی از قبیل صغر، عدم رشد، جنون یا ممنوعیت از تصرف دراموال در نتیجه حکم ورشکستگی، اهلیت قانونی برای اقامه دعوا نداشته باشد.
۴ – ادعا متوجه شخص خوانده نباشد.
۵ – کسی که به عنوان نمایندگی اقامه دعوا کرده از قبیل وکالت یا ولایت یا قیمومت و سمت او محرز نباشد.
۶ – دعوای طرح شده سابقا بین همان اشخاص یا اشخاصی که اصحاب دعوا قائم مقام آنان هستند، رسیدگی شده نسبت به آن حکم قطعی صادر شده باشد.
۷- دعوا بر فرض ثبوت اثر قانونی نداشته باشد از قبیل وقف و هبه بدون قبض.
۸ – مورد دعوا مشروع نباشد.
۹ – دعوا جزمی نبوده بلکه ظنی یا احتمالی باشد.
۱۰ – خواهان در دعوای مطروحه ذی نفع نباشد.
۱۱- دعوا خارج از موعد قانونی اقامه شده باشد.»
۵- مشروع بودن خواسته
مشروع بودن حقی که برای مطالبه آن به مرجع قضایی مراجعه نموده از ملزومات صحت شکایت است. در ماده ۶۵۴ قانون آمده تعهدات و معاملاتی که نامشروع باشند، قابل استماع نیست. مانند مطالبه مال دزدی یا معامله مشروبات الکلی
۶- شرایط قابل استماع بودن دعوی: طرح دعوی در موعد قانونی
موعد قانونی به این معنی نیست که اگر شخص بنا به هر دلیلی نتواند برای گرفتن حقش دادخواهی کند حق او پایمال می‌شود. در فقه مرور زمان پذیرفته نشده است و نظر فقها بر این است که چنانچه شخصی دارای حقی باشد، هرچقدر که زمان بگذرد می‌تواند برای مطالبه آن اقامه دعوی نماید. اما موعد در قوانین ایران پذیرفته شده است. مثال معروف این امر ماده ۱۱۶۲ قانون مدنی است که طی آن مدت اقامه دعوای نفی ولد دو ماه بعد از اطلاع از تولد طفل است.
سوالات حقوقی خود در زمینه شرایط قابل استماع بودن دعوی در محاکم قضایی را از بیش از ۷۰ وکیل خبره سازمان حقوقی و داوری ثمین عدالت بپرسید.
باسلام شخصی که مساحت مورد معامله را قبلا واگذار نموده حتی طی حکم قطعی کیفری محکوم به فروش مالغیر وتصرف عدوانی مازاد زمین فروشنده در حدوداربعه شده باگذشت ۱۷ سال دادخواست تنفیذ قراردادو الزام به سند وتسلیم مبیع ارائه نموده موارد رد وبطلان دعوا با کدام بند ماده۸۴ مدنی مطابقت داردبا سپاس وتشکر