مباحث خانواده و ازدواج ازجمله بخش‌های مهم در علم حقوق است. می‌توان به ازدواج به چشم یک قرارداد نگاه کرد و در حین عقدِ آن برایش شرط و شروطی تعین کرد. شروط ضمن عقد – در صورت صحت- برای فرد متعهد لازم‌الاجرا است.
شروط ضمن عقد در قانون مدنی
زن و مرد می‌توانند در هنگام جاری شدن صیغه عقد در محضر بر سر شروطی تحت عنوان شروط ضمن عقد توافق کنند. در ادامه به بررسی موارد رایج و بررسی صحت و قابل‌اجرا بودن آن‌ها می‌پردازیم.
شروط ضمن عقد برای مهریه
این نوع شروط برای زمانی است که ازدواج دائم صورت بگیرد، اما حرفی از مهریه زده نشود. در قانون کشور این امکان وجود دارد که زن و مرد بدون تعیین و صحبتی از مهریه به عقد هم در بیایند. (ماده ١٠٨٧ قانون مدنی- بر خلاف عقد موقت یا صیغه که حتماً باید مهریه مشخص شود.)
بااین‌وجود اگر شرط شود زن مهریه نداشته باشد این شرط باطل است. البته مبطل عقد نکاح نیست؛ یعنی شرط باعث از بین رفتن و باطل شدن عقد نمی‌شود ولی قابل‌اجرا شدن نیست. اگر نزدیکی اتفاق نیفتاده باشد مرد باید مهرالمسمی بدهد و اگر اتفاق افتاده باشد مهرالِمثل به زن تعلق می‌گیرد.
اما حالتی از شروط ضمن عقد صحیح در مورد مهریه داریم و آن این است که شرط شود زن تا مدت معین – مثلاً برای چند سال- حق گرفتن مهریه نداشته باشد.
شروط مربوط به آثار عقد نکاح مثل نفقه، حضانت و…
یک قاعده کلی را به یاد داشته باشید. هرگز نمی‌توان شرطی مخالف قواعد امری در قانون وضع کرد. قوانین امری یعنی مواردی که قانون به حدی در نظر قانون‌گذار مهم است که هرگز نمی‌توان آن را نقض کرد و همه باید آن را رعایت کنند.
آثار عقد نکاح جزء قواعد امری است. این آثار حق و تکلیفی است که ازدواج بر گردن زن و شوهر می‌گذارد. پس شرط ضمن عقد ازدواج که منافی این آثار باشد غلط است. مثلاً مرد نمی‌تواند بگوید شرط کنیم که بعد از ازدواج من نفقه نپردازم! یا زن بگوید شرط کنیم که پس از ازدواج من تمکین نکنم! (اثبات عدم تمکین زن از شوهر را بخوانید)
البته غلط بودن این شرط به این معنی نیست که عقد دو نفری که چنین شرطی حین ازدواج داشته‌اند باطل است. تنها باید گفت این شروط در عمل ضمانت اجرا ندارد.
شرط صحیحی که در این حوزه می‌توان در نظر گرفت و ازجمله شروط پرتکرار است توافق بر حضانت فرزند است. زن و مرد می‌توانند شرط کنند که حضانت فرزند تا سن بلوغ با کدام یکی از آن‌ها باشد.
شرایط ضمن عقد – حق طلاق
به لحاظ قانونی نمی‌توان شرط کرد مرد حق طلاق نداشته باشد و این حق برای زن باشد. چیزی که امروز تحت عنوان حق طلاق شاهدش هستیم درواقع وکالت در طلاق است. یعنی حق طلاق با مرد است و به همسرش وکالت می‌دهد به‌جای او مراحل طلاق را انجام دهد.
اگر مرد یا زن به شروط ضمن عقد عمل نکنند چه می‌شود؟
به استناد ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی هرگونه شرطی که مخالف قواعد امری و اخلاق حسنه نباشد؛ صحیح و لازم‌الاجرا است. مطابق ماده ۲۳۸ قانون مدنی، هرگاه فعلی در ضمن عقد شرط شود و اجبار ملتزم به انجام آن غیر مقدور، ولی انجام آن توسط دیگری مقدور باشد، حاکم می‌تواند به خرج ملتزم، موجبات انجام آن فعل را فراهم آورد.
همچنین مطابق ماده ۲۳۹ قانون مدنی چنانچه فعل مشروط از جمله اعمالی نباشد که دیگری بتواند از جانب مشروطٌ علیه واقع سازد، طرف مقابل حق فسخ معامله را خواهد داشت.
اگر سؤالی در مورد شروط ضمن عقد دارید در بخش نظرات مطرح کنید و پاسخ سؤالتان را دریافت کنید. بهتر است آدرس ایمیل خود را وارد کنید تا پاسخ سؤالتان برای شما ایمیل شود. نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.
