کلمه شکنجه از دیدگاه حقوق جزای ایران در معانی مختلفی مثل عقوبت و عذاب دادن بـه کـار رفتـه است و بیشتر به معنای آزار و اذیت بدنی است. در زبان انگلیسی معادل شکنجه، Torture است. Torture به معنای پیچاندن و پیچانده شده اسـت و بسیار مورد توجه مباحث حقوق بشر و حقوق بین‌الملل قرار گرفته است.
شکنجه در قانون اساسی ایران
در قانون کشور که مبنای فقهی دارد سخن حضرت علی (ع) در مورد شکنجه همیشه چراغ راه فقهای علم حقوق بوده است:
«کسی که به وسیله قدرت‌نمایی با سلاح یا ترساندن از حبس یا تهدید اقرار کند، حد (مجازات) بر او جاری نمی‌شود.»
در قانون اساسی هر نوع اقدام غیرقانونی که شخص را از نظر جـسمی و روحـی در فـشار قرار دهد تا مطالبی برخلاف میل و اراده بیـان کنـد ، شـکنجه است. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شکنجه را ممنوع کرده است. اصل ۳۸ قانون اساسی می‌گوید: «هرگونه شکنجه برای گرفتن اقرار و یا کسب اطلاع ممنوع است. اجبار شخص به شهادت، اقرار یا سوگند، مجاز نیست و چنین شهادت و اقرار و سوگندی فاقد ارزش و اعتبار است. متخلف از این اصل طبق قانون مجازات می‌شود.»
بنابراین اقراری که به‌وسیله اجبار یا تهدید گرفته شود فاقد اعتبار است و طبعاً محکوم کردن فرد بر مبنای این اقرار باطل است. جالب توجه است که حتی اگر متهم تحت شکنجه حقیقت ماجرا را هم فاش کند باز از نظر قانون اعترافش اعتباری ندارد.
انواع شکنجه‌های روحی و روانی
قانون‌گذار مصادیق متعددی از شکنجه‌های معنوی را در کنار شکنجه‌های مادی در هجده مورد بدین شرح برشمرده است:
۱- هرگونه اذیت یا آزار بدنی برای گرفتن اقرار
۲- انداختن زندانی در سلول انفرادی یا انداختن بیش از یک نفر در سلول انفرادی
٣- چشم‌بند زدن به زندانی در محیط زندان و یا بازداشتگاه
۴- بازجویی در شب
۵- بی‌خوابی دادن به زندانی
۶- اعمال فشار روانی بر زندانی
۷- فحاشی، به کاربردن کلمات رکیک و توهین و یا تحقیر زندانی
۸- استفاده از داروهای روان‌گردان و کم و زیاد کردن داروهای زندانیان بیمار
۹- محروم کردن بیماران از دسترسی به خدمات اورژانسی
۱۰- نگهداری زندانی در محیط با سروصدای آزاردهنده
۱۱- گرسنگی و یا تشنگی دادن به زندانی و رعایت نکردن استانداردهای بهداشتی
۱۲- طبقه‌بندی نشدن زندانیان و نگهداری جوانان یا زندانیان عادی در کنار زندانیان خطرناک
۱۳- محرومیت از هواخوری روزانه
۱۴- ممانعت از دسترسی به نشریات و کتب مجاز
۱۵- ممانعت از ملاقات هفتگی یا تماس با خانواده
۱۶- فشار روانی به زندانی از راه اعمال فشار به خانواده
۱۷- ممانعت از ملاقات متهم با وکیل
۱۸- ممانعت از انجام فرایض مذهبی
آیا برای شکنجه‌گر مجازاتی در نظر گرفته شده؟
وقتی چیزی در قانون جرم باشد حتماً باید ضمانت اجرا و مجازاتی هم برایش تعیین شود تا هم بازدارنده باشد و هم اگر کسی مرتکب آن شد تنبیه شود. ماده ۵۷۸ قانون مجازات اسلامی ضمانت اجرای ممنوعیت شکنجه است و مقرر می‌دارد:
«هر یک از مستخدمان و مأموران قضایی یا غیرنظامی دولتی برای این‌که متهمی را مجبور به اقرار کند، او را تحت اذیت و آزار بدنی قرار دهد، علاوه بر قصاص یا پرداخت دیه ، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شود و چنان چه کسی در این خصوص دستور داده باشد، فقط دستوردهنده به مجازات حبس مذکور محکوم خواهد شد و اگر متهم به‌واسطه اذیت و آزار کشته شود، مباشر مجازات قاتل و آمر مجازات آمر قتل را خواهد داشت.»
اثبات ادعای شکنجه از دیدگاه حقوق
متأسفانه اثبات ادعای شکنجه بسیار سخت و گاها حتی غیر‌ممکن است یکی از قوی‌ترین راه‌های اثبات شکنجه بررسی آثار فیزیکی شکنجه یا تجاوز روی بدن متهم در پزشکی قانونی است. اثبات در شکنجه روحی و روانی به مراتب دشوارتر است.
در مرکز حقوقی و داوری ثمین عدالت خدمات حقوقی متعهدانه‌ای ارائه می‌شود که پشتوانه شما برای رسیدن به حق خواهد بود. با ما تماس بگیرید.
