انواع جرایم سایبری

در این نوشتار انواع جرایم سایبری را مورد بررسی قرار می دهیم. باید در نظر داشت ارتکاب جرم نسبت به ابزارهای تکنولوژی مانند سرقت فیزیکی یا تخریب انواع سیستم های رایانه ای معمولا در زمره جرایم سایبری به معنای اخص قرار نمی گیرند. هر چند ممکن است زمینه این جرایم را فراهم نمایند. به طور کلی، جرایم سایبری در معنای اخص که در قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران نیز مورد بحث و قانون گذاری قرار گرفته است به دو دسته تقسیم می شوند:

۱- جرایمی که مستقیما وابسته به کامپیوتر یا تلفن همراه یا از این قبیل اند؛ مثل دسترسی غیر مجاز به داده ها.
۲- جرایمی که از طریق کامیپوتر یا تلفن همراه یا مانند آن واقع می شوند؛ مثل کلاهبرداری اینترنتی، آزار جنسی اینترنتی و …
جرایم سایبری شایع عبارتند از: هک، کلاهبرداری اینترنتی، حمله به سیستم های کامپیوتری، محتویات مجرمانه اینترنتی.

جرایمی که مستقیما وابسته به کامپیوتر یا تلفن همراه هستند

۱- دسترسی غیرمجاز یا هک

وقتی کسی بدون اجازه به سیستم رایانه یا وسیله شما مثل گوشی وارد می شود یا دسترسی می یابد هک یا دسترسی غیر مجاز رخ داده است. هک می تواند به دلیل ضعف امنیتی کامپیوتر، از طریق فیشینگ یا بدافزار ها باشد. گاهی آنها با تغییر رمز شما در ایمیل یا سایر اکانت هایتان می توانند به آنها دسترسی پیدا کنند.
هک معمولا مقدمه جرایم دیگری است. از جمله سرقت اطلاعات مهم برای اشخاص و شرکت ها. ممکن است آنها شما را به سایت های تقلبی راهنمایی کنند تا فریب خورده و اطلاعاتتان را در اختیارشان بگذارید یا پول بپردازید. (ماده۱ قانون جرایم رایانه ای)

۲- بدافزارها

بدافزارها مثل ویروس ها و جاسوس افزارها بر روی دستگاه شما نصب شده و کلیه فعالیت های شما را رصد کرده و به سیستم شما آسیب می زنند. بدافزارها معمولا وقتی دانلود می شوند که ضمیمه یک ایمیل ناشناس را دانلود می کنید یا به لینکی مشکوک وارد می شوید. بدافزارها اغلب کمک می کنند تا اطلاعات نام کاربری و رمز عبور و سایر اطلاعاتتان جمع آوری شده و به شخص ثالث ارسال گردد. (ماده ۱۲ قانون جرایم رایانه ای)

۳- حملات (DDOS)

حملات متعددی از سوی سیستم های مختلف بر روی یک شبکه صورت می گیرد. حمله ای که کامپیوتر یا سایت شما را غرق در داده می کند و مانع از فعالیت مناسب آن می شوند این نوع حمله بیشتر متوجه کسب و کارها است. برخلاف روش های قبلی در این روش معمولا به سیستم دسترسی پیدا نمی کنند.( ماده ۹ قانون جرایم رایانه ای)

۴- فیشینگ

فیشینگ راهی است که مجرمین می یابند تا اطلاعات شخصی شما را به دست آورند. اعم از اطلاعات مالی یا غیر مالی. آنان معمولا تلاش می کنند تا خود را مراجع قانونی مثل بانک و … جلوه دهند تا اطلاعاتتان را در اختیارشان بگذارید یا در بسیاری از موارد از طریق باز کردن ایمیل ها و لینک های موجود در spam ایمیل به اطلاعات شما دسترسی یابند.(ماده۱۲ قانون جرایم رایانه ای)

۵- فارمینگ

وقتی صورت می گیرد که مجرم از طریق نصب یک کد بر روی سیستم شما، شما را هنگام اتصال به سایت های قانونی مثل سایت بانکی به سایت های تقلبی و جعلی هدایت می کند. این عمل از این جهت که در صدد کسب اطلاعات و راهنمایی شما به سایت های جعلی است به فیشینگ شباهت دارد.(ماده۱۲ قانون جرایم رایانه ای)
جرایمی که از طریق سیستم های رایانه ای مانند کامپیوتر و تلفن همراه به وقوع می پیوندند:

۶– آزار، توهین و تهدید

این جرایم وقتی اتفاق می افتد که رفتارهای توهین آمیز، آزاردهنده و تهدید از طریق ابزارهای تکنولوژی اتفاق می افتد. این موضوع برای هر کسی، هرجا و هر زمانی و اغلب به صورت ناشناس ممکن است اتفاق بیفتد. البته باید در نظر داشت همان گونه که خارج از فضای سایبری هر اذیت و آزاری مجرمانه نیست در دنیای سایبری نیز این گونه است.
با توجه به اینکه کودکان و نوجوانان مرتب از اینترنت استفاده می کنند، دور ماندن از تهدید و آزارهای اینترنتی چندان برایشان ممکن نیست. نوجوانان معمولا به والدین شان در مورد این موقعیت ها نمی گویند مبادا اوضاع بدتر شود یا دسترسی شان به اینترنت به کلی قطع گردد. بنابر این باید بیشتر مراقب شان بود.
برای مثال:

•  ارسال تصاویر، پیام ها و ویدیوهای آزاردهنده
•  ایجاد پروفایل ها و وبسایت های تقلبی و استفاده از هویت دیگران و انتشار محتویات آزاردهنده
• چت های زننده آنلاین

مصادیقی از این جرم هستند.

۷- سرقت و جعل هویت

جعل هویت وقتی رخ می دهد که یک مجرم برای کسب پول یا سایر منافع به اطلاعات شخصی شما مثل نام، تاریخ تولد، آدرس و … دسترسی پیدا می کند. اگر فکر می کنید مجرم اطلاعات کمی از شما دارد باید بدانید می تواند از آن برای یافتن اطلاعات بیشتری از شما استفاده کند. مثل عکس هایتان یا اطلاعات خانوادگی تان.
این جرم می تواند از نظر مالی و احساسی به بزهدیدگان آسیب زند و مشکلاتی ایجاد کند که تا سال ها قابل حل نباشد. سرقت و جعل هویت که خود از انواع جعل داده های رایانه ای می باشد از راه های گوناگونی ممکن است واقع گردد:
۱) فیشینگ
۲) هک کردن اکانت های اینترنتی
۳) جمع آوری اطلاعات شخصی شما از شبکه های اجتماعی
۴) دسترسی غیر قانونی به اطلاعات شما که در پایگاه داده شغلی ذخیره شده
نتیجه این جرم چه می تواند باشد؟
مجرم ممکن است از هویت شما برای موارد زیر استفاده کند:
۱) فریب بانک یا موسسات مالی برای دسترسی به حساب های شما و سرقت پول شما.
۲) تغییر اطلاعات حساب های شما مثل تغییر آدرس و شماره تلفن که متوجه ایجاد مشکل در حساب هایتان نشوید.
۳) ایجاد اکانت در اینترنت و … به نام شما.
۴) ممکن است از نام تان برای ارتکاب جرم استفاده می کنند.
۵) سعی می کنند خود را جای شما جا بزنند تا شما را خجالت زده کنند یا از طریق شبکه های اجتماعی جلوه بدی از شما نشان دهند.

۸- انتشار محتویات غیرقانونی

برخی محتویات مجرمانه و غیرقانونی ممکن است از طریق سایت ها، شبکه های اجتماعی یا ویدیوها منتشر شوند. مثل انتشار تصاویر خشونت بار، نشر اکاذیب، افترا یا اسرار خانوادگی. هر یک از این مصادیق جرم مجزایی بوده که عنصر مادی و مجازات قانونی خاص خود را دارد و به تفکیک مورد توجه قانون گذار واقع شده اند. (فهرست مصادیق محتویات مجرمانه)(مواد ۱۵- ۱۸ قانون جرایم رایانه ای و ماده ۵۸ قانون تجارت الکترونیک)

۹- جرایم جنسی

جرایم جنسی آنلاین علیه کودکان و بزرگسالان زمانی به وقوع می پیوندد که از طریق محتویات مستهجن آنها را برای ارتکاب اعمال غیراخلاقی و غیرقانونی مانند تن دادن به روابط جنسی نامشروع ترغیب یا تهدید یا راهنمایی نمایند. صرف نظر از اینکه این اعمال در عالم واقع منجر به نتیجه شوند یا خیر می توانند جرم باشند. (ماده۱۴ قانون جرایم رایانه ای)
متاسفانه قوانین در ایران و از جمله قانون جرایم رایانه ای برخلاف بسیاری از کشورها مجازات سنگین تری را برای مرتکبین این گونه جرایم علیه کودکان در نظر نگرفته است.

۱۰- کلاهبرداری

با رشد تکنولوژی فرصت زیادی برای کلاهبرداران و جاعلین در فضای اینترنت فراهم شده است. کلاهبرداری اینترنتی غالبا به اشکال مشخصی اتفاق می افتد.
۱) جوایز غیرمنتظره: از طریق تلفن یا پیام، ایمیل و .. به شما اطلاع می دهند که پول برنده شده اید.
۲) پول غیرمنتظره: از شما می خواهند اطلاعات حساب بانکی تان را در اختیار بگذارید تا بدهی قبلی برای شما واریز کنند یا از طرف کسی پول واریز کنید تا بعدا به شما بدهند یا …
۳) قرارهای عاشقانه غیرمنتظره.
۴) شغل ها و سرمایه گذاری های غیرمنتظره.
۵) کالاهای بسیار ارزان تر از قیمت اصلی تبلیغ می کنند و وقتی خرید می کنید کالایی ارسال نمی شود.
۶) پرداخت مبلغ بیشتر به فروشنده و درخواست برگرداندن مبلغ اضافی از طریق اسکیمر یا شخص ثالث.
۷) هدف قراردادن کسب و کارهای کوچک و تلاش برای صدور صورت حساب برای ارائه خدماتی خاص به آنها در حالی که آنها تقاضا نکرده اند.
۸) ادعای واهی که کامپیوتر شما ویروسی است و باید به آنها دسترسی از راه دور بدهید.(ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای و ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیک)

۱۱– تحصیل مال از طریق نامشروع

مجرمین ممکن است از طریق بدافزارها به سیستم شما دسترسی یابند و اطلاعات شما را به دست آورند یا مانع دسترسی خودتان به سیستم تان شوند و برای این دسترسی از شما اخاذی کنند یا به صورت تصادفی برای شماره هایی پیامک هایی ارسال می کنند که می تواند برای شما دردسر ساز باشد.
این جرم معمولا مقدمه جرایم دیگری است. برای مثال این مجرمان سعی می کنند برای توقف این فعالیت ها از شما پول بگیرند.(ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای)

۱۲- ترمینیشن و اورجینیشن

ترمینیشن انتقال تماس های تلفنی اینترنتی از خارج به داخل کشور و اورجینیشن انتقال تماس های تلفنی اینترنتی از داخل به خارج از کشور می باشد.
قاچاق مکالمات تلفنی از داخل کشور به خارج کشور و برعکس از جرایم رایجی است که در گذشته در هیچ قانونی راجع به آن صحبتی نشده بود و سرانجام در قانون جرایم رایانه ای مجازات آن مشخص گردید. انجام این فعالیت ها توسط بخش خصوصی و با اخذ مجوزهای لازم قانونی است. (ماده ۲۴ قانون جرایم رایانه ای)

۱۳- تأسیس و عضویت در شرکت های هرمی

به موجب بند (ز) الحاقی به ماده ۱ قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی کشور مصوب ۱۳۶۹۹ می‌گوید: «تأسیس، قبول نمایندگی و عضوگیری در بنگاه، موسسه، شرکت یا گروه به ‌منظور کسب درآمد ناشی از افزایش اعضا به نحوی که اعضای جدید جهت کسب منفعت، افراد دیگری را جذب نموده و توسعه زنجیره یا شبکه انسانی تداوم یابد.» جرم است.
این دسته از جرایم با توجه به اینکه بخشی از اقدامات نیز معمولا از طریق سایت ها اتفاق می افتند در صلاحیت دادسرای جرایم رایانه ای قرار دارند.

۱۴- جعل رایانه ای

تغییر یا ایجاد داده ها به صورت متقلبانه هم چون امضای الکترونیکی و … جعل رایانه ای می باشند. این جرم خود می تواند در راستای جرایم دیگر مانند جعل هویت، فیشینگ، کلاهبرداری رایانه ای، اخاذی و … رخ دهد. (ماده ۶۸ قانون تجارت الکترونیک و ماده ۶ قانون جرایم رایانه ای )

۱۵- نقض حقوق علامت تجاری و نام دامنه

جهت حمایت از حقوق مصرف کننده و تشویق رقابت های مشروع اینترنتی استفاده از علایم تجاری به صورت نام دامنه یا به هر صورت که موجب مشتبه شدن یا فریب مصرف کننده به اصالت کالاها و خدمات شود جرم انگاری شده است.(ماده ۶۶ قانون تجارت الکترونیک)

۱۶- تحصیل و افشای اسرار تجاری

تحصیل غیر قانونی اسرار تجاری و اقتصادی به صورت الکترونیکی و یا افشای اسرار تجارتی و اقتصادی اشخاص حقیقی و حقوقی به صورت الکترونیکی جرم می باشد.(ماده ۶۴ قانون تجارت الکترونیک)
اسرار تجاری الکترونیکی «‌داده پیام»ی است که شامل اطلاعات، ‌فرمول ها، الگوها، نرم‌افزارها و برنامه‌ها، ابزار و روش ها، تکنیک‌ها و فرآیندها، تألیفات منتشر ‌نشده، روش های انجام تجارت و داد و ستد، فنون، نقشه‌ها و فراگردها، اطلاعات مالی، ‌فهرست مشتریان، طرح های تجاری و امثال اینها است که به طور مستقل دارای ارزش ‌اقتصادی بوده و در دسترس عموم قرار ندارد و تلاش های معقولانه‌ای برای حفظ و حراست‌ از آنها انجام شده است.

۱۷- نقض حقوق مصرف کننده

نقض حقوق مصرف کننده توسط کسب و کارهای آنلاین در قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲ جرم شناخته شده است. (ماده ۶۹ و ۷۰ قانون تجارت الکترونیک)
حقوق مصرف کننده عبارت است از ارائه اطلاعات به مشتریان در زمینه های مختلف از جمله: مشخصات فنی و ویژگی های کاربردی کالا، هویت تأمین کننده، اطلاعات تماس با فروشنده، کلیه هزینه ها، کلیه شرایط و فرآیند قرارداد، اطلاعات تماس با تأمین کننده، اطلاعات راجع به ضمانت و پشتیبانی پس از فروش، شرایط فسخ قرارداد در مورد فروش کالا و ارائه خدمات .

۱۸- نقض حقوق مولف

نقض حقوق مولف در بستر مبادلات الکترونیکی مطابق ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک قابل مجازات می باشد. این حقوق کلیه مشمولان قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸٫۹٫۳ و قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب ۱۳۵۲٫۹٫۲۶ و ‌قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌ افزارهای رایانه‌ای مصوب ۱۳۷۹٫۱۰٫۴، منوط ‌بر آنکه امور مذکور طبق مصوبات مجلس شورای اسلامی مجاز شمرده شود، در بر می گیرد.
چنان که شرح داده شد؛ جرایم سایبری یا به تعبیر قوانین ایران جرایم رایانه ای طیف وسیعی از جرایم سنتی که به صورت آنلاین واقع می شوند و جرایم رایانه ای جدید و متنوعی که نیاز ما به آشنایی با فناوری را بیشتر می سازند در بر می گیرند که در این جا تنها به بخشی از این جرایم سایبری پرداخته شده است. برخی از جرایم سایبری مانند جاسوسی سایبری و ترور سایبری امنیت ملی را تهدید می نمایند که باید به نوبه خود مورد توجه قرار گیرند.