جرایم رایانه‌ای به آن دسته از جرایمی گفته می شوند که در حوزه فضای مجازی و اینترنتی اتفاق افتاده و به وقوع می پیوندند. به بیانی دیگر جرایم رایانه‌ای جرمی است که با ورود رایانه در استفاده از اینترنت در سطح گسترده در دنیا رواج پیدا کرده است. در ایران نیز همراه با ورود اینترنت به کشور در سال ۱۳۷۰ آغاز شد. در ابتدای شکل گیری نبود قانون مدون در این باره باعث شد تا بسیاری از مجرمین رایانه‌ای از مجازات فرار کنند و به جرایم خود ادامه دهند. آنها به اصل برائت و اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها استناد می کردند و می توانستند از قانون بگریزند. ضرورت تدوین این نوع قوانین و افزایش آنها باعث تصویب قانون جرایم رایانه‌ای شد. با تصویب قانون جرایم رایانه‌ای در سال ۱۳۸۸ مفاهیم و جرایم تازه‌ای در حقوق کیفری ایران متولد شده و شکل گرفت. این قوانین همواره نیازمند بررسی‌های دقیق و کارشناسانه می‌باشد. ماهیت و ویژگی جرایم رایانه‌ای از اساس با جرایم سنتی تفاوت دارد. یکی از ویژگی های قوانین جرایم اینترنتی محدود بودن آنها به قلمرو خاص است که باعث می شود مجرمان اینترنتی که اعمالشان ممکن است محدود به نقطه خاصی نباشد بتوانند از قوانین بگریزند.
در دنیا با توجه به تغییراتی که تکنولوژی به وجود آورده است قوانین و مجازات ها هم شامل تغییراتی شده اند. جرایم اینترنتی نوعی جدید از جرایم در دنیا می باشند. گستردگی و تنوع در جرایم اینترنتی بالا بوده است که علت آن پیشرفت روزافزون فناوری اطلاعات و شیوه های استفاده از آن است. بنابراین به سادگی نمی توان جامعیت این مسئله را توضیح داده و توصیف کرد. در دنیا نخستین گام در ارتباط با تعریف جرایم اینترنتی مربوط به سازمان همکاری و توسعه اقتصادی است. این تعریف در سال ۱۹۸۳ در این سازمان ارائه شد. در این تعریف آمده است که سوءاستفاده از کامپیوترها شامل هر رفتارغیرقانونی، غیراخلاقی یا غیرمجاز مربوط به پردازش خودکار و انتقال داده است. در تعریف دیگری نیز در همین مورد آمده است که هرعمل مثبت غیرقانونی که کامپیوتر در آن ابزار یا موضوع جرم باشد جرم کامپیوتری است. این دو تعریف هر چند با توجه به زمان خود تعاریفی لازم و ضروری برای ساماندهی به جرایم اینترنتی بودند اما کلیت استفاده از فضای اینترنتی و کامپیوتر را به شکل غیرقانونی شامل می شدند. بنابراین این تعریف جامع و کامل نبوده و به جز عناصر مادی جرم به دیگر اجزای آن اشاره ای نمی کند.
خلأ تعریفی از جرایم رایانه‌ای یا اینترنتی در ایران همچنان وجود دارد. در ایران، نه در قانون تجارت الکترونیک و نه در قانون جرایم رایانه‌ای و نه در قوانین موضوعه کیفری تعریف جرایم یارانه ای نیامده است. یکی از دلایل این خلأ و نبود تعریفی مشخص در قوانین ایران اختلافاتی است که میان حقوقدانان درباره تعریف این جرایم وجود دارد. در نهایت از تعریف های مختلف صورت گرفته میان حقوقدانان می توان به این تعریف رسید که هر جرمی که قانونگذار به صراحت رایانه را به منزله موضع یا وسیله جرم جزء رکن مادی آن اعلام کرده باشد یا در عمل رایانه به منزله موضوع یا وسیله ارتکاب یا وسیله ذخیره یا پردازش یا انتقال دلایل جرم در آن نقش داشته باشد، جرم رایانه‌ای است و در نتیجه جرایم رایانه‌ای از این طریق به وقوع پیوسته است. در ادامه باید یادآور شد که هرگونه عمل خلاف قانون از طرف شخص و اشخاصی با به کارگیری از رایانه صورت پذیرد جرایم رایانه ای نامیده می‌شود. بر همین اساس جرایم رایانه‌ای به دو دسته تقسیم می شوند که با نام های جرایم رایانه‌ای محض و جرایم رایانه‌ای سنتی شناسایی می شوند.
جرایم رایانه‌ای محض
جرایمی که با نام جرایم رایانه‌ای محض شناخته می شوند جرایمی را شامل می شوند که ارتکاب آنها تا پیش از پیدایش رایانه یا اجزای فناوری اطلاعات امکان پذیر نبوده اند. این جرایم برای مثال جرایم علیه صحت و تمامیت داده ها را شامل می شوند.
جرایم رایانه‌ای سنتی
جرایم رایانه‌ای سنتی جرایمی را شامل می شوند که پیش از وجود رایانه وجود داشته و ارتکاب آنها به وسیله رایانه یا کامپیوتر دارای عواقب بسیار سنگین تر و شدیدتر نسبت به ارتکاب سنتی آنهاست. این جرایم برای مثال شامل کلاهبرداری و سرقت رایانه ای می شوند.
مهم‌ترین جرایم اینترنتی
با توجه به حضور اینترنت و رایانه در زندگی امروزه و وسعت و فراگیری آن امروزه مهم ترین جرایم اینترنتی را مواردی چون تولید محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی، محتوا علیه امنیت و آسایش عمومی و انتشار اخبار کذب، ارسال مطالب خلاف واقع، تصاویر و فیلم‌های غیراخلاقی، آموزش و تبلیغ تروریسم، استفاده از فضای متعلق به دیگران، ارسال پیام‌های مخرب، اخلال در دسترسی به دیگران، نقض حق مالکیت، هک و ویروس کردن سایت‌ها شامل می شوند. در هیمن رابطه می توان به فهرست جرایم اینترنتی اشاره داشت که توسط کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه و در ۲ ماده تهیه و تدوین شده است. این ماده های قانونی عبارتند از:
- اشاعه فحشاء و منکرات (بند ۲ ماده ۶ قانون مطبوعات)
- تحریک، تشویق، تهدید یا دعوت به فساد و فحشاء و ارتکاب جرایم منافی عفت یا انحرافات جنسی (بند ب ماده ۱۵ قانون جرایم رایانه‌ای و ماده ۶۴۹ قانون مجازات اسلامی)
- انتشار، توزیع و معامله محتوای خلاف عفت عمومی (مبتذل و مستهجن) بند ۲ ماده ۶ قانون مطبوعات و ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه‌ای
- تحریک، تشویق، ترغیب، تهدید یا تطمیع افراد به دستیابی به محتویات مستهجن و مبتذل (ماده ۱۵ قانون جرایم رایانه‌ای)
- استفاده ابزاری از افراد (اعم از زن و مرد) در تصاویر و محتوا، تحقیر و توهین به جنس زن، تبلیغ تشریفات و تجملات نامشروع و غیرقانونی (بند ۱۰ ماده ۶ قانون مطبوعات)
محتویات علیه مقدسات اسلامی
- محتوای الحادی و مخالف موازین اسلامی (بند ۱ ماده ۶ قانون مجازات اسلامی)
- اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن بند ۷ ماده ۶ قانون مجازات اسلامی و ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی
- اهانت به هر یک از انبیاء عظام یا ائمه طاهرین (ع) یا حضرت صدیقه طاهره (س) (ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی)
- تبلیغ به نفع حزب، گروه یا فرقه منحرف و مخالف اسلام (بند ۹ ماده ۶ قانون مطبوعات)
- تبلیغ مطالب از نشریات و رسانه‌ها و احزاب و گروه‌های داخلی و خارجی منحرف و مخالف اسلام به نحوی که تبلیغ از آنها باشد (بند ۹ ماده ۶ قانون مطبوعات)
- اهانت به امام خمینی (ره) و تحریف آثار ایشان (ماده ۵۱۴ قانون مجازات اسلامی)
- اهانت به مقام معظم رهبری و سایر مراجع مسلم تقلید (بند ۷ ماده ۶ قانون مطبوعات)
محتوا علیه امنیت و آسایش عمومی
- تشکیل جمعیت، دسته، گروه در فضای مجازی (سایبر) با هدف برهم زدن امنیت کشور(ماده ۴۹۸ قانون مجازات اسلامی)
- هر گونه تهدید به بمب گذاری (ماده ۵۱۱ قانون مجازات اسلامی)
- محتوایی که به اساس جمهوری اسلامی ایران لطمه وارد کند (بند ۱ ماده ۶ قانون مطبوعات)
- انتشار محتوا علیه اصول قانون اساسی (بند ۱۲ ماده ۶ قانون مطبوعات)
- تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی ایران (ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی)
- اخلال در وحدت ملی و ایجاد اختلاف مابین اقشار جامعه به ویژه از طریق طرح مسائل نژادی و قومی (بند ۴ ماده ۶ قانون مطبوعات)
- تحریک نیروهای رزمنده یا اشخاصی که به نحوی از انحاء در خدمت نیروهای مسلح هستند به عصیان، فرار، تسلیم یا عدم اجرای وظایف نظامی (ماده ۵۰۴ قانون مجازات اسلامی)
- تحریص و تشویق افراد و گروه‌ها به ارتکاب اعمالی علیه امنیت، حیثیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در داخل یا خارج از کشور(بند ۵ ماده ۶ قانون مطبوعات)
- تبلیغ به نفع گروه‌ها و سازمان‌های مخالف نظام جمهوری اسلامی ایران (ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی)
- فاش نمودن و انتشار غیرمجاز اسناد و دستورها و مسایل محرمانه و سری دولتی و عمومی (بند ۶ ماده قانون مطبوعات و مواد ۲ و ۳ قانون مجازات انتشار و افشای اسناد محرمانه و سری دولتی و ماده ۳ قانون جرایم رایانه‌ای)
- فاش نمودن و انتشار غیرمجاز اسرار نیروهای مسلح (بند ۶ ماده قانون مطبوعات)
- فاش نمودن غیرمجاز نقشه و استحکامات نظامی (بند ۶ ماده ۶ قانون مطبوعات)
- انتشار غیرمجاز مذاکرات غیرعلنی مجلس شورای اسلامی (بند ۶ ماده ۶ قانون مطبوعات)
- انتشار بدون مجوز مذاکرات محاکم غیرعلنی دادگستری و تحقیقات مراجع قضایی (بند ۶ ماده ۶ قانون مطبوعات)
محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی
- اهانت و هجو نسبت به مقامات، نهادها و سازمان حکومتی و عمومی (بند ۸ ماده ۶ قانون مطبوعات و مواد ۶۰۹ و۷۰۰ قانون مجازات اسلامی)
- افتراء به مقامات، نهادها و سازمان های حکومتی و عمومی (بند ۸ ماده ۶ قانون مطبوعات و ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی)
- نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی علیه مقامات، نهادها و سازمان‌های حکومتی (بند ۱۱ ماده ۶ قانون مطبوعات و ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی)
محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانه‌ای و سایر جرایم به کار می‌رود
- انتشار یا توزیع و در دسترس قرار دادن یا معامله داده‌ها یا نرم افزارهایی که صرفاً برای ارتکاب جرایم رایانه‌ای به کار می‌رود(ماده ۲۵ قانون جرایم رایانه‌ای)
- فروش، انتشار یا در دسترس قرار دادن غیرمجاز گذرواژه‌ها و داده‌هایی که امکان دسترسی غیرمجاز به داده‌ها یا سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی دولتی یا عمومی را فراهم می کند (ماده ۲۵ قانون جرایم رایانه‌ای)
- انتشار یا در دسترس قراردادن محتویات آموزش دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه‌ای، تحریف و اخلال در داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی (ماده ۲۵ قانون جرایم رایانه‌ای)
- آموزش و تسهیل سایر جرایم رایانه‌ای (ماده ۲۱ قانون جرایم رایانه‌ای)
- انجام هرگونه فعالیت تجاری و اقتصادی رایانه‌ای مجرمانه مانند شرکت‌های هرمی (قانون اخلال در نظام اقتصادی کشور و سایر قوانین)
- انتشار ویروس‌دهی بازی‌های رایانه‌ای دارای محتوای مجرمانه (مواد مختلف قانون مجازات اسلامی و قانون جرایم رایانه‌ای)
- انتشار فیلترشکن‌ها و آموزش روش‌های عبور از سامانه‌های فیلترینگ (بند ج ماده ۲۵ قانون جرایم رایانه‌ای)
- تبلیغ و ترویج اسراف و تبذیر(بند ۳ ماده ۶ قانون مطبوعات)
- انتشار محتوای حاوی تحریک، ترغیب یا دعوت به اعمال خشونت‌آمیز و خودکشی (ماده ۱۵ قانون جرایم رایانه‌ای)
- تبلیغ و ترویج مصرف مواد مخدر، مواد روان گردان و سیگار(ماده ۳ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات ۱۳۸۵)
- بازانتشار و ارتباط (لینک) به محتوای مجرمانه تارنماها و نشانی‌های اینترنتی مسدود شده نشریات توقیف شده و رسانه‌های وابسته به گروه‌ها و جریانات منحرف و غیرقانونی
- تشویق، تحریک و تسهیل ارتکاب جرایمی که دارای جنبه عمومی هستند از قبیل اخلال در نظم، تخریب اموال عمومی، ارتشاء، اختلاس، کلاهبرداری، قاچاق مواد مخدر، قاچاق مشروبات الکلی و غیره (ماده ۴۳ قانون مجازات اسلامی)
- انتشار محتوایی که از سوی شورای عالی امنیت ملی منع شده باشد.
- تشویق و ترغیب مردم به نقض حقوق مالکیت معنوی (ماده ۱ قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای و ماده ۷۴ قانون تجارب الکترونیکی)
- معرفی آثار سمعی و بصری غیرمجاز به جای آثار مجاز (ماده ۱ قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیرمجاز دارند)
- عرضه تجاری آثار سمعی و بصری بدون مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (ماده ۲ قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیرمجاز دارند)
1 دیدگاه در ”جرایم رایانه‌ای چه مواردی را شامل می‌شود؟“