نفقه دوران عقد از دیدگاه عرف چگونه خواهد بود؟
همان طور که می دانید نفقه حقی است بر گردن مرد که در طول زندگی باید برای زوجه خود فراهم کند. تأمین نفقه زوجه در واقع عبارت است از تأمین تمام نیازهای زن با در نظر گرفتن موقعیت اجتماعی زن که شامل مسکن در خور شأن و منزلت زن، هزینه لباس، غذا، اثاث منزل، هزینه های درمانی و در صورت نیاز هزینه مربوط به خدمتکار می شود. در اکثر خانوادهها قبل از سر گرفتن مراسم ازدواج بین خانواده دختر و پسر توافقاتی صورت می گیرد که تعیین کننده شرایط دوران عقد است. دوران عقد در واقع دورانی پس از نامزدی و قبل از مراسم ازدواج می باشد که فرصتی است برای پسر جهت تأمین خانه و شرایط مناسب برای زندگی زوجه و آماده شدن دختر و خرید جهیزیه برای آماده شدن او برای زندگی با پسر.
در همین دوران نیز در موارد زیادی دیده شده است که در میان خانواده های دختر و پسر اختلافاتی بر سر پرداخت نفقه زوجه صورت میگیرد که حاصل بی اطلاعی افراد از قوانین مدنی کشور است. هر چند قوانین مدنی حمایت از خانواده طوری تنظیم شده است که حتی‌الامکان از بروز اختلافات جلوگیری کند. اما باز هم در بسیاری از موارد شرایط تعیین شده در میان دو خانواده می تواند بسیار تعیین کننده باشد. به همین دلیل نیز بسیاری از خانواده ها در هنگام جاری شدن عقد نکاح بین دختر و پسر شرایط مد نظر خود برای دوران عقد تا قبل از عروسی را در قباله عقد وارد می کنند تا در آینده از بروز اختلافات مختلف از جمله نفقه زوجه در هنگام عقد جلوگیری شود. اما با این حال بسیاری از افرادی که در شرف ازدواج هستند، چه دختر و چه پسر، سؤال های بسیاری در زمینه شرایط پرداخت نفقه در دوران عقد می پرسند که در ادامه به توضیح پاسخ های آن خواهیم پرداخت. در این راستا ابتدا به شروط قانون مدنی برای پرداخت نفقه در دوران عقد و سپس به دیدگاه عرف در این زمینه می پردازیم.
شروط قانون مدنی برای پرداخت نفقه در دوران عقد
قانون مدنی کشور با تلاش و دقت بسیار در زمینه تکریم و تعالی کانون خانواده شکل گرفته است. به همین منظور نیز قوانین دقیق و بسیار جزئی از همان ابتدای شروع زندگی مشترک زن و مرد تنظیم شده است تا در صورت بروز اختلاف با مراجعه به قانون مشکلات به وجود آمده به راحتی برطرف شود. یکی از متداول ترین اختلافاتی که در دهه اخیر در میان خانواده ها و یا زوجین به وجود می آمد، موضوع پرداخت نفقه زوجه در دوران عقد بود که آیا در این دوران مرد موظف به پرداخت نفقه است یا نه؟ همان طور که در مقدمه نیز اشاره کردیم، بسیاری از خانواده ها در هنگام عقد نکاح شرایطی را که مبنی بر توافق میان دو خانواده مشخص شده، تعیین می کنند. در این صورت وظایف دقیق پسر و دختر قبل از مراسم عروسی کاملاً واضح است و دیگر اختلاف و جدلی میان خانواده ها یا دو طرف صورت نمی گیرد. اما در شرایطی که دو خانواده شرایط واضحی برای دوران عقد و قبل از مراسم عروسی تعیین نکرده باشند اوضاع چگونه خواهد بود؟
در دیدگاه قانون مدنی کشور به محض اینکه عقد نکاح بین دختر و پسر به صحت کامل اجرا شد، نفقه زوجه بر مرد واجب می شود. اما این قانون نیز مستلزم رعایت شروطی برای زوجه است که شامل تمکین خاص و عام زوجه از مرد است. به این معنی که اگر زوجه در دوران عقد با زوج خود در یک خانه زندگی کند، نفقه زوجه بر مرد در دوران عقد واجب و به طور کلی مخارج دختر بر گردن پدر نخواهد بود. اما در شرایطی برخی خانواده ها اجازه رفتن دختر به خانه پسر را قبل از مراسم عروسی نمی دهند. در این شرایط که شرط تمکین رعایت نشده است، نفقه زوجه در دوران عقد بر گردن زوج نخواهد بود.
اما شرایط دیگری نیز وجود دارد که زوجه پس از عقد و در دوران عقد برای زندگی با زوج خود اعلام آمادگی می کند. اما مرد از زندگی مشترک با او و نیز پرداخت نفقه سر باز می زند. در این موارد اگر زوجه خواستار دریافت نفقه خود باشد، باید با مراجعه به دادگاه و ارائه مدارک و شواهد معتبر این ادعای خود را اثبات کند تا دادگاه از طرف زن از مرد درخواست نفقه را بدهد.
همان طور که مشاهده می کنید، در برخی مشکلات و اختلافات خانوادگی، توافقات خانوادگی نقش بسیار مهمی دارند. تا حدودی که اگر این توافقات حضور داشته باشند قانون بر اساس آنها تصمیم گیری و حکم صادر خواهد کرد. اما عرف در ایران در مورد نفقه زوجه در دوران عقد و قبل از برپا شدن عروسی چه می گوید؟
نفقه زوجه از دیدگاه عرف
در ایران علم حقوق و حقوقدان ها احترام و ارزش بسیار زیادی برای عرف حاکم بر جوامع مختلف قائل هستند. تا حدی که امروزه عرف به عنوان یکی از منابع علمی حقوقی مورد مطالعه قرار می گیرد و نقش بسیار زیادی نیز در تصمیم گیری های دادگاه های خانواده خواهد داشت. ایران نیز به واسطه اقلیم بسیار متفاوتی که دارد، قبیله های مختلف با سنت ها و هنجارهای متفاوتی دارد که در مناطق مختلف ایران زندگی می کنند. این موضوع سبب شده تا مردم هر منطقه شرایط متفاوتی را برای شروع یک زندگی در نظر بگیرند و هرکدام شروط و سنت های خاص خود را برای دختر و پسر در شرف ازدواج در نظر داشته باشند. از این رو عدالت قضایی نیز در این زمینه به دادگاه ها و قضات این اجازه را می دهد که در هنگام بروز مشکل و اختلاف در مورد نفقه زوجه و عدم تمکین عرف و سنت های مردم آن منطقه را در نظر بگیرند.
بر این اساس در بسیاری از مناطق روستایی و شهرهای کوچک که دختر حتی در صورت جاری شدن عقد نکاح نیز اجازه زندگی در خانه پسر را ندارد، همچنان تحت سرپرستی پدر خود خواهد بود و نیازی به اجازه مرد برای انجام امور خود را نخواهد داشت و تحت امر پدر خود خواهد بود.
نفقه زوجه در عقد موقت
سؤال دیگری که بسیاری از افراد در مورد پرداخت نفقه زوجه می پرسند این است که در هنگام عقد موقت آیا نفقه زوجه بر مرد واجب است یا خیر؟ در پاسخ به این سؤال اگر بخواهیم دیدگاه قضایی و قانونی را در نظر بگیریم باید گفت بر اساس اصل ۱۱۱۳ قانون مدنی در صورتی که عقد موقت بین زن و مرد جاری شده باشد، نفقه زوجه بر مرد واجب نیست. اما اگر زن و مرد با توافق یکدیگر نفقه ای را تعیین کرده باشند در این صورت پرداخت آن نفقه بر مرد واجب است و اگر پرداخت نشود، زن می تواند برای دریافت نفقه خود به دادگاه شکایت کند.
جرم عدم پرداخت نفقه زوجه چیست و چگونه اجرا می شود؟
عدم پرداخت نفقه زوجه از دیدگاه قانون قضایی کشور ما یک جرم مستمر است. به این معنا که هر ماه که مرد از پرداخت نفقه زوجه خود امتناع کرد، زن می تواند از آن شکایت کند. در این نوع شکایات با پرداخت نفقه و یا رضایت زوجه پرونده مختومه خواهد شد. اما در صورتی که مرد توانایی مالی پرداخت نفقه را داشته باشد اما از پرداخت آن سر باز زند دادگاه برای او حبس تعزیری درجه ۶ از ۳ تا ۵ ماه محکوم خواهد کرد. پرونده های شکایت ترک انفاق یا همان عدم پرداخت نفقه زوجه پرونده هایی با شاکی خصوصی هستند. بنابراین در صورت صادر شدن حکم حبس نیز با پرداخت مهریه و رضایت زوجه پرونده بسته خواهد شد.
در گذشته با استناد بر مفاد قانون مدنی زوجه باکره در دوران عقد حق شکایت برای دریافت نفقه خود را نداشت. اما با اصلاح قانون حال دختر اگر در دوران عقد باکره نیز باشد می تواند هم برای دریافت نفقه خود و هم برای دریافت مهریه به دادگاه شکایت کند.
سخن پایانی
همان طور که مشاهده می کنید، شرایطی که در هنگام عقد از سوی خانواده ها تعیین می شود تا حد زیادی می تواند از بروز اختلافات جلوگیری کند. همچنین برای مناطق روستایی و نیز شهرهای کوچک، سنت ها و عرف جامعه برای قاضی دادگاه و صدور حکم از طرف او بسیار تعیین کننده خواهد بود. بنابراین بهتر است قبل از ازدواج برای جلوگیری از بروز مشکلات این چنینی مواردی را به صورت توافق میان دو خانواده در قباله مربوط به عقد ذکر کنید. با تعیین شرایط و خواسته های هر دو خانواده قبل از این که کار به دادگاه کشیده شود مشکلات رایجی از قبیل نفقه زوجه در دوران عقد نیز برطرف خواهد شد.
