وصیت و انواع آن

وصیت از ریشه وصی است و در معنای لغوی آن به معنای عهد، فرمان دادن و سفارش کردن و پرداختن به امور متوفی می­باشد. همچنین وصیت از نظر فقه و حقوق دارای معنی نزدیک به معنای لغوی است ولی از گستردگس بیشتری برخوردار می­باشد و به معنی تملیک و واگذاری مال یا منفعت بعد از فوت و یا سفارش آن خواهد بود. ذکر این نکته لازم است که این تملیک و واگذاری در قالب سندی انجام می­شود که به آن سند وصیت­نامه می­گویند و در آن موصی( وصیت­کننده)، فرد یا افرادی را مسئول اموال و یا دارایی­های خود پس از مرگ می­کند. در این مقاله به وصیت و انواع آن میپردازیم.

انواع وصیت

وصیت به دو نوع تملیکی و عهدی تقسیم می‌شود:

وصیت تملیکی:

وصیت تملیکی در قانون مدنی در ماده 826 به آن اشاره شده است و تعریفی هم از آن توسط قانون­گذار شده است لذا به ط.ر کلی وصیت تملیکی عبارت است از  اینکه كسی عین یا منفعتی از مال خود را برای زمان بعد از فوتش به دیگری به صورت مجاني تملیك كند. در این نوع از وصیت شخص وصیت کننده، تکلیف اموال خود را معین خواهد کرد. لازم به ذکر است که بدانیم در این نوع از وصیت جند نفر وجود دارند، یکی از این اشخاص موصی است که وصیت می­کند همچنین شخص دیگری وجود دارد که وصیت به نفع اوست و به آن موصی له می­گویند و آن­چه مورد وصیت است را در اصطلاح موصی به می­گویند. پس از شرح در مورد اصطلاحات در مورد وصیت بایستی بدانیم که در وصیت تملیكی، تملیك با قبول موصی‌له پس از فوت موصی محقق می‌شود لذا در نتیجه قبول آن قبل از فوت موصی موثر نخواهد بود. اما نکته­ای که وجود دارد این است که موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع کرده حتی اگر موصی‌له، موصی‌به را قبض كرده باشد. در واقع اگر موصي‌له قبل از فوت موصي، مورد وصيت را رد کند، بعد از درگذشت فرد مي‌تواند آن را قبول کند ولی اگر بعد از فوت موصي آن را قبول و قبض کرده باشد ديگر نمي‌تواند آن را رد کند.

وصیت عهدی:

در وصیت عهدی که به آن وصایت هم گفته می­شود شخصی یك یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور کند. مثل اینكه شخصی را وصی کند تا بعد از مرگش، بدهی‌های او را بپردازد  و یا اینکه در وصیت عهدی، وصیت‌كننده فرد یا افرادی را برای اداره بخشی از اموال خود و نیز سرپرستی فرزندانش پس از مرگ تعیین می‌كند و مسئولیت را به آنها می‌سپارد. در این نوع از وصیت شخصی را که به موجب وصیت، برای ولایت بر صغیر و با انجام امور مرتبط با وصیت انتخاب شده است را وصی می­گویند. در وصیت عهدی قبول شرط نمی­باشد و وصی می­تواند در زمانی که موصی در حیات است وصایت را رد کند و اگر در این زمان رد نکرده باشد پس از فوت دیگر چنین حقی نخواهد داشت حتی اگر از وصیت بی­اطلاع بوده باشد.

تفاوت وصيت تمليکي و عهدی

در خصوص ماهیت وصیت تملیكی اختلاف است، برخی ماهیت وصیت تملیکی را عقد می‌دانند و عده‌ای ماهیت آن را در زمره ایقاعات قرار داده­اند. در وصیت تملیكی، شخص قسمتی از اموال خود را بعد از مرگ به فرد یا افرادی تملیك می‌كند كه این فرد یا افراد می‌توانند  اعم از فردی از خانواده یا هر فرد دیگری باشند. اما ماهیت وصیت عهدی ایقاع است  و همچنین وصیت عهدی مجانی است و نمی‌توان در آن شرط عوض كرد و آن را به صورت معامله درآورد.

شرایط وصیت

وصیت‌کننده یا موصی نسبت به کل اموال خود به هر طریقی که دوست داشته باشد نمی­تواند، وصیت کند. به طور مثال نسبت به بعضی از وراث خود کمتر و به بعضی دیگر بیشتر ببخشد یا یک یا چند تن از وراث خود را از ارث محروم کند. اگر چنین وصیت‌نامه‌ای تنظیم شود، وصیت متوفی تنها نسبت به یک سوم اموالش نافذ است و در صورت مخالفت سایر ورثه با مفاد وصیت‌نامه، آثار حقوقی بر دو سوم باقی‌مانده مترتب نخواهد بود.  این قاعده‌ بر موصی بلاوارث نیز حاکم است؛ اما نکته مهمی وجود دارد و آن اینکه اگر موضوع وصیت امور خیریه باشد در این صورت شخص بلاوارث می‌تواند وصیت کند که کل اموالش صرف امور خیریه شود.  ذکر این نکته هم لازم است که بدانیم وصی نسبت به آن­چه در دست دارد در حکم امین می­باشد و تا زمانی که نسبت به آن تعدی و تفریط نکند مسئول نخواهد بود و در غیر این صورت نه تنها ضامن است بلکه عزل هم خواهد شد.